Ανθρώπινα Δικαιώματα & Εργασία
2. Ανθρώπινα Δικαιώματα Ατόμων με Νοητική Αναπηρία
2.5. Ανθρώπινα Δικαιώματα σε εφαρμογή – Προσωποκεντρικός σχεδιασμός
"Είναι τόσο εύκολο να αλλάξουμε τη γλώσσα μας χωρίς να αλλάξουμε τη δομή μας ή τον πολιτισμό μας" - John O'Brien
Τι είναι ο προσωποκεντρικός σχεδιασμός;
Ο προσωποκεντρικός
σχεδιασμός (Person Centered Planning) είναι
ένα σύνολο προσεγγίσεων που αποσκοπούν στο να βοηθήσουν ένα άτομο με νοητική
αναπηρία να αναπτύξει ένα σχέδιο για τη συμμετοχή στην κοινότητα και την
ποιότητα ζωής του. Αρχικά αναπτύχθηκε ως απάντηση στα παραδοσιακά μοντέλα
σχεδιασμού, τα οποία επικεντρώθηκαν στα ελλείμματα και στις αρνητικές
συμπεριφορές του ατόμου, βάζοντας «ταμπέλες» και αποδυναμόνωντας το άτομο με
αναπηρία. Τα ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται στο επίκεντρο του προσωποκεντρικού
σχεδιασμού, που στοχεύει να δώσει στους ανθρώπους με νοητική αναπηρία την
ευκαιρία να συμμετέχει ενεργά στη λήψη αποφάσεων και να έχει τον έλεγχο της
υποστήριξης που χρειάζεται για να ζήσει μια καλή ζωή. Ο προσωποκεντρικός
σχεδιασμός ανακαλύπτει και δρα για το τι είναι σημαντικό για ένα άτομο.
Πρόκειται για μια διαδικασία συνεχούς ακρόασης και εκμάθησης, εστιάζοντας στο
τι είναι σημαντικό για κάποιον τώρα και στο μέλλον, ενεργώντας πάνω σε αυτό σε
συμμαχία με την οικογένεια και τους φίλους του. Μ εαυτό το τρόπο ο σχεδιασμός
μετατοπίζεται από το μοντέλο περίθαλψης, όπου ένα άτομο λαμβάνει την υποστήριξη
που καθορίζουν οι επαγγελματίες, σε ένα μοντέλο που έχει το άτομο σταθερά στο επίκεντρο.
Ο προσωποκεντρικός σχεδιασμός συνδέεται με τη κοινότητα του ατόμου και το δίκτυο προσωπικών/κοινωνικών σχέσεων που έχει. Αυτή η προσέγγιση προσφέρει στο άτομο με αναπηρία και τους υποστηρικτές του την δύναμη να προσδιορίσουν και να εκφράσουν το όραμα και τις δεσμεύσεις του χωρίς να περιορίζονται σε αυτά που μπορεί ή θα παρασχεθούν από το σύστημα παροχής υπηρεσιών.
Οι αρχές του προσωποκεντρικού σχεδιασμού
Οι αρχές του
προσωποκεντρικού σχεδιασμού αφορούν την ακρόαση, την κατανομή της εξουσίας, την
ανταπόκριση και τη σύνδεση με την ιδιότητα του πολίτη. Οι Thompson et. al.
(2008) αναφέρουν πως οι αρχές αυτές είναι ιεραρχημένες και ότι κάθε αρχή
στηρίζει τις άλλες και διασυνδέεται με αυτές. Για παράδειγμα, εξηγούν ότι δεν
είναι δυνατόν να μοιραστεί αποτελεσματικά η επαγγελματική εξουσία χωρίς να
ακούσουμε πρώτα τι είναι σημαντικό για ένα άτομο. Κάθε μία από αυτές τις
τέσσερις αρχές περιγράφεται παρακάτω.
Ακρόαση
Η ακρόαση στον
προσωποκεντρικό σχεδιασμό περιλαμβάνει την ακρόαση τόσο του τι είναι σημαντικό
για κάποιον όσο και του τι είναι σημαντικό για αυτόν.
Κατανομή εξουσίας
Ο προσωποκεντρικός
σχεδιασμός δημιουργεί ισορροπία δύναμης μεταξύ ατόμων με νοητική υστέρηση και
επαγγελματίες.
Ανταπόκριση
Η ακρόαση από μόνη της
είναι ανεπαρκής, αν δεν υπάρχει αίσθηση σαφούς πρόθεσης να ενεργήσουμε σε ό, τι
ακούγεται. Η ανταπόκριση περιλαμβάνει να είμαστε ξεκάθαροι για το τι είμαστε
υπεύθυνοι ως επαγγελματίες και για το τι είναι εκτός της σφαίρας επιρροής μας ή
δε μας αφορά. Στο μοντέλο υπάρχει μια βασική υπόθεση ότι το άτομο είναι ειδήμωνας
στα δικά του προβλήματα ζωής και η επαγγελματική τεχνογνωσία έγκειται στη
συμβολή στη δημιουργία μιας κοινής κατανόησης του ατόμου που βρίσκεται στην
κατάσταση, στην επίλυση προβλημάτων και στον συν-σχεδιασμό λύσεων.
Εργαλεία Προσωποκεντρικού Σχεδιασμού (M.A.P.S. and P.A.T.H. )
Τα εργαλεία
προσωποκεντρικού σχεδιασμού υποστηρίζουν τη σκέψη και τις δεξιότητες που
επικεντρώνονται στον άνθρωπο. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διάφορες
καταστάσεις και να βοηθήσουν στο σχεδιασμό, την οργάνωση, την κατανόηση και τη
σύνδεση με άλλους. Δύο εργαλεία που χρησιμοποιούνται συχνά για την ανάπτυξη
ενός προσωποκεντρικού σχεδιασμού είναι το M.A.P. (Map Planning System) και το
P.A.T.H (Alternative Tomorrows Planning with Hope). Και οι δύο μέθοδοι
χρησιμοποιούν μια γραφική διαδικασία σε μια συνάντηση του ατόμου με ανθρώπους
που ο ίδιος έχει επιλέξει. Είναι σημαντικό το άτομο και ο κύκλος υποστήριξής
του να υποστηρίζονται και να προετοιμάζονται για τη συνάντηση.
Το MAP αναπτύχθηκε
από τους John O'Brien, τη Marsh Forest, τον Jack Pearpoint, την Judith Snow και τον David Hasbury στα μέσα της δεκαετίας
του 1980. Στη διαδικασία αυτή τίθενται μια σειρά ερωτήσεων που μπορούν να
χρησιμοποιήσουν τα άτομα για να αναπτύξουν ένα σχέδιο δράσης. Το MAP
αποτελείται από τα βήματα που αντλούν μια θετική εικόνα ενός ατόμου μέσω μιας
ομάδας προσκεκλημένων/συμμετεχόντων.
Παράδειγμα Μ.A.P.
Το PATH αναπτύχθηκε από τους John O'Brien, τη Marsha Forest και τον Jack Pearpoint στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Είναι σαν το MAP, ένα γραφικό μοντέλο σχεδιασμού που βοηθά τους ανθρώπους να βρουν κατεύθυνση και να ενδυναμωθούν.
Παράδειγμα PATH
Δραστηριότητα
Παρακολουθήστε το παρακάτω βίντεο και σκεφτείτε το είδος υποστήριξης που θέλετε για το παιδί σας https://www.youtube.com/watch?v=y77y7XW8GtE