Διαχείριση Άγχους

1. Εισαγωγή

Πριν ξεκινήσετε αυτή την ενότητα, θα θέλαμε να σκεφτείτε κάποιες ερωτήματα:

·       Αισθάνεστε συχνά άγχος – και βιώνετε υψηλό επίπεδο άγχους στην οικογένεια σας;

·       Έχουν υπάρξει φορές που το παιδί σας έχει αγχωθεί, κατά τη γνώμη σας, από μικρά πράγματα;

·       Πιστεύετε πως το γεγονός πως το παιδί σας έχει νοητική υστέρηση μπορεί να επηρεάζει τα επίπεδα άγχους του;

·       Ξέρετε πώς να διαχειριστείτε το άγχος σας και το άγχος του παιδιού σας;

Αυτή η ενότητα εστιάζει στη διαχείριση του άγχους. Η ενότητα περιλαμβάνει τρία τμήματα, τα οποία θα σας ενημερώσουν για το τι είναι το άγχος και τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος απαντά σε αγχωτικές καταστάσεις, μια εισαγωγή στο τι προκαλεί στρες τόσο στο παιδί με νοητική υστέρηση αλλά και στην οικογένεια του, και τέλος θα κοιτάξουμε τη διαχείριση του άγχους.

Στο τέλος κάθε τμήματος θα υπάρχει βιβλιογραφία.

2. Κατανοώντας το άγχος

Σε αυτή την ενότητα υπάρχει μια εισαγωγή για το τι είναι το άγχος, πώς μπορεί να είναι τόσο υγιές όσο και επιβαρυντικό για την υγεία μας να βιώνουμε αυτή την κατάσταση και πώς εκφράζεται σε σωματικό, γνωστικό και συναισθηματικό επίπεδο. Θα αποκτήσετε γνώση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται σε αγχωτικές καταστάσεις, πώς επηρεαζόμαστε από το άγχος του άλλου και ποιες είναι οι τυπικές αντιδράσεις σε καταστάσεις άγχους.

Περιεχόμενα της ενότητας:

2.1 Κατανοώντας το άγχος

2.2 Ο εγκέφαλος

Βιβλιογραφία

Αν επιθυμείτε περισσότερες πληροφορίες για το άγχος, ορισμένα χρήσιμα βιβλία, άρθρα και ιστοσελίδες είναι: 

• Berk, L. E. (1994). Child development (3. ed. ed.). Boston, Mass.: Allyn and Bacon.
• Dyhr, P. (2017). hjernen introduktionskursus. Retrieved 13.06.2018 https://psyk-ressource.dk/wp-content/uploads/2017/09/hjernen-introduktionskursus.pdf
• Hejlskov, B., & Uhrskov, T. (2007). An adaptation of the stress-vulnerability model in autism. Paper presented at the Meeting of Minds2, Herning, Denmark. http://hejlskov.se/wp-content/uploads/2016/12/StressMeetingOfMinds0207.pdf
• Kabat-Zinn, J. (2005). Full catastrophe living : how to cope with stress, pain and illness using mindfulness meditation (Reissued ed.). London: Piatkus.
• Lazarus, R. S. (1999). Stress and emotion : a new synthesis. London: Free Association.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer.
• McDonnell, A. (2010). Managing Aggressive Behaviour in Care Settings: Understanding and Applying Low Arousal Approaches (1 ed.): Wiley.
• NHS. Struggling with stress? Retrieved 12.6, 2018, from https://www.nhsinform.scot/healthy-living/mental-wellbeing/stress/struggling-with-stress
• Thybo, P. (2013). Neuropædagogik : hjerne, liv og læring (1. udgave ed.). Kbh.: Hans Reitzel.

2.1. Κατανοώντας το άγχος

Τι είναι το στρες - Μέρος 1ο 

Σε αυτό το βίντεο, θα σας παρουσιάσουμε βασικές γνώσεις γύρω από το στρες, συμπεριλαμβανομένων δύο ορισμών του στρες, της γνώσης για το πώς το ψυχολογικό στρες μπορεί να οδηγήσει σε σωματική ασθένεια και την έννοια της «εκτίμησης» - ένας ψυχολογικός όρος που χρησιμοποιείται για να εξηγήσει πώς μια κατάσταση μπορεί να θεωρηθεί αγχωτική από μερικούς και κίνητρο από άλλους.

Επιπλέον, θα σας παρουσιάσουμε το άγχος ως ένα εννοιολογικό πλαίσιο για την κατανόηση της προκλητικής συμπεριφοράς του παιδιού σας - εδώ είναι χρήσιμο να γίνει διάκριση μεταξύ βασικών και περιστασιακών στρεσογόνων παραγόντων. Στο τέλος του βίντεο, θα σας δώσουμε μια γενική εικόνα των τυπικών συμπτωμάτων αυξημένων επιπέδων στρες.

(8' 58'')

Τι είναι το στρες - Μέρος 2ο

(12' 42'')

Η παρουσίαση σε PowerPoint στα Ελληνικά

Τι είναι το στρες

Έχετε ποτέ βιώσει μια κατάσταση στην οποία εσείς και το παιδί σας εκτιμήσατε / αντιδράσατε διαφορετικά - ο ένας να αγχώθηκε και ο άλλος όχι; 

Ποια σκέψεις σας έκαναν να εκτιμήσετε τη κατάσταση διαφορετικά; 

2.2. Ο εγκέφαλος

Σε αυτή την παρουσίαση, εξετάζουμε τη σημασία του εγκεφάλου για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Ο εγκέφαλος είναι ένα ισχυρό και σταθερό κομμάτι της ανάπτυξης μας καθώς πάντα ήταν "μαζί μας". Ταυτόχρονα, είναι μεταβλητό και υπό συνεχή ανάπτυξη.

Θα κοιτάξουμε την έννοια του στρες σε σχέση με τον εγκέφαλο και θα επικεντρωθούμε στη σημασία του βραχυπρόθεσμου έναντι του παρατεταμένου στρες.

Το παρατεταμένο στρες προκαλεί πάντα μια πίεση στον οργανισμό και συνεπώς και στον εγκέφαλο και στη λειτουργία του.

Ο εγκέφαλος

(10' 21'')

Η παρουσίαση σε PowerPoint στα Ελληνικά:

Ο εγκέφαλος

Άσκηση:

Παρατηρήστε το παιδί σας ή σκεφτείτε μια κατάσταση με το παιδί σας:

• Αναγνωρίζετε κάποια σημάδια στρες στο παιδί σας;
• Τι είδους συμπτώματα; 
• Τι βοηθάει όταν το παιδί σας είναι αγχωμένο; 

 Στη δική σας περίπτωση; 

• Βιώνετε κάποια συμπτώματα στρες; Είναι μακροχρόνια;
• Σκεφτείτε τι είναι βοηθητικό για εσάς και την οικογένεια σας όταν είσαστε αγχωμένοι. 

3. Τι προκαλεί στρες

Σε αυτή την ενότητα, θα έχετε μια εισαγωγή στα αίτια του στρες, τόσο για το άτομο με νοητική υστέρηση αλλά και για την οικογένεια του. Θα σας παρουσιάσουμε το πώς το αναπτυξιακό προφίλ του ατόμου με νοητική υστέρηση είναι διαφορετικό και τον τρόπο με τον οποίο αυτό επηρεάζει το άγχος που το άτομο βιώνει. Επιπλέον, θα έχετε την ευκαιρία να ακούσετε δύο συνεντεύξεις γονέων που έχουν παιδιά με νοητική υστέρηση και αναπτυξιακές διαταραχές. Θα διηγηθούν την ιστορία τους με έμφαση στο πώς βίωσαν το άγχος τα πρώτα δύο χρόνια όταν διαγνώσθηκε το παιδί τους και τι έμαθαν ως γονείς παιδιού με αναπηρία.

Περιεχόμενα:

3.1 Νοητική υστέρηση και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές

3.2 Στρες στην οικογένεια

Βιβλιογραφία

• APA. (2016). DSM-5® classification. Arlington, VA: American Psychiatric Association.
  
• Beier, H., Elvén, B. H., & Veje, H. K. (2012). Udviklingsforstyrrelser og psykisk sårbarhed (1. udgave ed.). Kbh.: Dansk Psykologisk Forlag.
  
• Bøttcher, L., & Dammeyer, J. (2010). Handicappsykologi : en grundbog om arbejdet med mennesker med funktionsnedsættelse (1. udgave ed.). Frederiksberg: Samfundslitteratur.
  
• Fleischer, A. V. (2009). Set med børns øjne : om menneskeforståelse (1. udgave ed.). Virum: Dansk Psykologisk Forlag.
  
• Fleischer, A. V., & From, K. (2015). Eksekutive funktioner hos børn og unge (1. udgave ed.). Kbh.: Dansk Psykologisk Forlag.
  
• Fleischer, A. V., & Merrild, L. (Eds.). (2005). Indsigt og adfærd i børnehøjde (1. udgave ed.). Virum: Dansk Psykologisk Forlag.
  
• Hejlskov, B., & Uhrskov, T. (2007). An adaptation of the stress-vulnerability model in autism. Paper presented at the Meeting of Minds2, Herning, Denmark. http://hejlskov.se/wp-content/uploads/2016/12/StressMeetingOfMinds0207.pdf
  
• Schopler, E. (1994). Behavioral Priorities for autism and related developmental disorders. In E. Schopler & G. B. Mesibov (Eds.), Behavioral issues in autism (pp. 55-77). New York: Plenum.
  
• Sørensen, K., Eifer, D., & Olsen, M. E. (2018). Udviklingshæmning - en grundbog. Skødstrup: Forlaget Oligo.

3.1. Νοητική υστέρηση και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές

Σε αυτή την παρουσίαση θα μάθετε για την τυπική ανθρώπινη ανάπτυξη.

Θα γνωρίσετε το είδος των προκλήσεων που μπορεί να εμφανιστούν όταν ο εγκέφαλος δεν αναπτύσσεται όπως αναμενόταν.

Θα μάθετε για την αισθητηριακή, κινητική και γνωστική εξέλιξη.

Θα μάθετε τρεις βασικές έννοιες, ανεξάρτητα από την αναπηρία που έχει το παιδί σας - έννοιες που είναι αόρατες τόσο για το παιδί όσο και για την οικογένεια:

·       Εκτελεστικές λειτουργίες

·       Κεντρική συνοχή και

·       Θεωρία του Νου

Μια μειωμένη ή άτυπη ανάπτυξη θα έχει πάντα αντίκτυπο στον τρόπο ζωής.

Μία μειωμένη ή άτυπη ανάπτυξη έχει πάντα ως αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο στρες - συνήθως επειδή τα άτομα με νοητική υστέρηση βιώνουν συχνά καταστάσεις που δεν τους είναι κατανοητές ή είναι πολύ περίπλοκες.

Ανθρώπινη ανάπτυξη - Μέρος 1ο

(9' 33'')

Ανθρώπινη ανάπτυξη - Μέρος 2ο

(10' 7'')

Ανθρώπινη ανάπτυξη - Μέρος 3ο

(10' 18'')

Η παρουσίαση σε PowerPoint στα Ελληνικά:

Ανθρώπινη Ανάπτυξη

Άσκηση:

Παρατηρήστε το παιδί σας ή σκεφτείτε μια κατάσταση με το παιδί σας:

·       Πώς αντιλαμβάνεστε την ανάπτυξη του παιδιού σας διαφορετική από την αναμενόμενη;

·       Είναι εύκολο να το αναγνωρίσετε;

·       Μετά την παρουσίαση, βιώνετε θέματα σε σχέση με την ανάπτυξη του παιδιού σας;

Σκεφτείτε τις τρεις έννοιες:

Κεντρική συνοχή, εκτελεστικές λειτουργίες και Θεωρία του Νου – οι οποίες είναι όλες αόρατες.

·       Το παιδί σας αντιμετωπίζει δυσκολίες σε σχέση με αυτές τις τρεις έννοιες – έννοιες που μπορεί να μη γνωρίζατε;

Σε σχέση με εσάς;

·       Όπως αναφέραμε στη παρουσίαση, όλοι δυσκολευόμαστε να λειτουργήσουμε σωστά – κυρίως ως προς τις εκτελεστικές μας λειτουργίες – όταν είμαστε άρρωστοι, αγχωμένοι κλπ.

·       Οι εκτελεστικές σας λειτουργίες επηρεάζονται από τη φροντίδα του παιδιού και της οικογένειας σας;

·       Βιώνετε μια «υπερφόρτωση» των εκτελεστικών σας λειτουργιών;

Σκεφτείτε ποιος τύπος βοήθειας / υποστήριξης ταιριάζει / θα ωφελήσει εσάς και την οικογένειά σας καλύτερα.

Σκεφτείτε τι κάνει την οικογένειά σας να ευημερεί και να ευδοκιμεί.

3.2. Στρες στην οικογένεια

Στα παρακάτω βίντεο, θα γνωρίσετε δύο γυναίκες. Και οι δύο είναι μητέρες παιδιών με νοητική υστέρηση.

Στην πρώτη συνέντευξη, η Ann Beth μιλάει για τον γιό της Aske και για το πως βιώνει η οικογένεια της τη νοητική και αναπτυξιακή διαταραχή του γιού της. Αναφέρει πόσο δύσκολο ήταν για εκείνη η έλλειψη ενημέρωσης και καθοδήγησης όταν διαγνώστηκε ο Aske. Επίσης, πόσο ξαφνιάστηκε, σοκαρίστηκε και στεναχωρήθηκε όταν της ανακοίνωσαν τη διάγνωση. Πως της είναι πιο εύκολο να διαχειριστεί τις σωματικές δυσκολίες - καθώς υπάρχουν πρακτικές λύσεις – και γιατί  την ανησυχούν πιο πολύ οι νοητικές του δυσκολίες καθώς πιστεύει πως αυτές παίζουν καθοριστικό ρόλο στο μέλλον και τη ζωή που θα έχει ο Aske. 

Οι πηγές άγχους και στρες που περιγράφει:

-       να διατηρήσει καλές σχέσεις μεταξύ του Aske και των αδελφών του, και γενικότερα μια ισορροπία στην οικογένεια

-       να συνδιάσει τη φροντίδα του γιού της και της οικογένειας της με τις επαγγελματικές της υποχρεώσεις

-       το στρες που βιώνει ο Aske επηρεάζει όλη την οικογένεια (π.χ. όταν υπάρχει θόρυβος στο σπίτι κι εκείνος αντιδρά έντονα)

-       να είναι συνέχεια σε εγρήγορση για να αποτρέψει ή να αντιμετωπίσει τυχόν προβλήματα, αντιδράσεις κλπ. 

-       ο τεράστιος αριθμός επαγγελματιών που παρέχουν υποστήριξη στον Aske και το γεγονός πως πρέπει να είναι συνεχώς ενημερωμένη για το τι έχει συμβεί και για το πρόγραμμα του

-       γιατί αισθάνεται πως δε μπορεί να εκφράσει τυχόν δυσαρέσκεια στους επαγγελματίες αυτούς γιατί μπορεί αυτό να έχει αρνητικό αντίκτυπο στη φροντίδα του γιού της

-       πώς μπορεί να ανταποκριθεί στις διαφορετικές ανάγκες του κάθε παιδιού της;

-       οι οικογενειακές της υποχρεώσεις επηρεάζουν τη δυνατότητα της να κάνει επαγγελματικά ταξίδια, να έχει κοινωνική ζωή κλπ.

Αυτά που τη βοηθούν είναι ο καλός προγραμματισμός, η ενεργή συμμετοχή του συζύγου στη φροντίδα των παιδιών, και η δυνατότητα παραμονής του Aske για λίγες μέρες το μήνα σε κάποια στέγη – αυτό βοηθά στη καλύτερη ποιότητα ζωής όλων των μελών της οικογένειας.

Στη δεύτερη συνέντευξη, η Tina μιλάει για την κόρη της, την Ida, και για το πως βιώνει η οικογένεια της τη νοητική και αναπτυξιακή διαταραχή της κόρης της. Αναφέρει πως παρόλο που ήξερε για αρκετά χρόνια πως η Ida είχε κάποιο πρόβλημα, ήταν μεγάλο σοκ για εκείνη όταν την παρέπεμψαν για ψυχοπαιδαγωγική εκτίμηση και παρέμβαση. Αναγνωρίζει όμως πως η διάγνωση βοήθησε στο να μπορέσει η Ida να λάβει την ειδική υποστήριξη που χρειαζόταν.

Οι πηγές άγχους και στρες που περιγράφει:

-       η Ida είναι παθητικό παιδί και η μητέρα της αισθανόταν πως έπρεπε συνέχεια να την ενεργοποιήσει

-       αισθανόταν πολύ απομονωμένη – η ζωή της ήταν μόνο γύρω από την κόρη της

-       ένιωθε αδύναμη. Πίστευε πως δε χρειαζόταν υποστήριξη κι έτσι δεν ζήτησε βοήθεια. Εκ των υστέρων όμως αναγνωρίζει πως θα ήταν καλύτερα αν είχε λάβει υποστήριξει να διαχειριστεί το γεγονός πως είναι γονέας παιδιού με αναπηρία.

-       η σύγκριση της Ida με την αδελφή της και η δυσκολία της Ida να αποδεχτεί πως η αδελφή της δεν έχει αναπηρία. Θέλει να μπορεί να κάνει ότι και η αδελφή της αλλά δε μπορεί. Αυτό είναι δύσκολο τόσο για την ίδια την Ida όσο και για τους γονείς της που πρέπει συνεχώς να συνειδητοποιούν πως η Ida δεν θα καταφέρει να «φτάσει» την αδελφή της και να έχει τη ζωή που θα έχει η αδελφή της.

Συνέντευξη 1η – Μέρος 1ο

(14' 6'')

Συνέντευξη 1η – Μέρος 2ο

(8' 49'')

Συνέντευξη 2η

(13' 32'')

Στρες στην οικογένεια

Σε αυτό το βίντεο, θα δείτε το μοντέλο για το στρες που μάθατε στο “Τι είναι το στρες”, αλλά αυτή τη φορά από τη σκοπιά της οικογένειας. Όλα τα μέλη μιας οικογένειας έχουν σταθερούς στρεσογόνους παράγοντες και επίσης όλα τα μέλη αντιμετωπίζουν κατά καιρούς στρεσογόνες καταστάσεις. Το υψηλό επίπεδο στρες ενός μέλους μιας οικογένειας επηρεάζει και τα υπόλοιπα μέλη. Το παρακάτω παράδειγμα, βασίζεται στην εμπειρία μιας τετραμελής οικογένειας με ένα παιδί με νοητική υστέρηση. Κατά τη παρουσίαση του μοντέλου για το άγχος στην οικογένεια, γίνεται ξεκάθαρο πως το άγχος ενός μέλους επηρεάζει τους άλλους.

(4' 13'')

Η παρουσίαση σε PowerPoint στα Ελληνικά:

Στρες στην οικογένεια

Άσκηση		30-60 λεπτά
	Πρέπει να κάνω την άσκηση μόνος/η μου;	Μπορείτε να την κάνετε μόνος/η σας ή με την/τον σύζυγό σας. Μπορούν να συμμετέχουν και τα παιδιά σας.
	Όταν ολοκληρώσετε την άσκηση …	Θα έχετε καλύτερη κατανόηση των σταθερών στρεσογόνων και των στρεσογόνων καταστάσεων του κάθε μέλους της οικογένειας.
	Τι θα χρειαστώ για την άσκηση αυτή;	Χαρτί και μολύβι.
	Τι χρειάζεται να κάνω;	Εντοπίστε και καταγράψτε τους σταθερούς στρεσογόνους παράγοντες και τις στρεσογόνες καταστάσεις που βιώνετε ως γονείς και συζητήστε τους. Αν είναι εφικτό, συμπεριλάβετε και τα υπόλοιπα παιδιά σας και συζητήστε μαζί τους το μοντέλο του στρες. Επικεντρωθείτε στο πως επηρεάζει το στρες την καθημερινή τους ζωή. Συζητήστε τους πιθανούς τρόπους να μειώσετε τους σταθερούς στρεσογόνους παράγοντες της οικογένειας σας.
	Στη συνέχεια	Επιλέξτε πιθανές παρεμβάσεις που μπορείτε να κάνετε και συμφωνήστε τι θα κάνει ο καθένας ώστε να έχουν ένα θετικό αποτέλεσμα.  Αν μπορείτε, κάντε την άσκηση ξανά μετά από 2-3 βδομάδες για να δείτε αν οι παρεμβάσεις σας είχαν θετικό αποτέλεσμα – μείωση στα επίπεδα στρες του παιδιού σας.

Εξωτερικοί στρεσογόνοι παράγοντες

Στο παρακάτω βίντεο θα εστιάσουμε στο γεγονός πως συχνά υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων/επαγγελματιών που εμπλέκεται στη φροντίδα του παιδιού σας. Αυτό αποτελεί συχνά σημαντική πηγή στρες για την οικογένεια.

(2 λεπτά 3 δευτερόλεπτα)

Η παρουσίαση σε PowerPoint:

External stressors

Άσκηση		30 λεπτά
	Πρέπει να κάνω την άσκηση μόνος/η μου;	Μπορείτε να την κάνετε μόνος/η σας ή με την/τον σύζυγό σας.
	Όταν ολοκληρώσετε την άσκηση …	Θα έχετε καλύτερη κατανόηση του με πόσα άτομα έρχεται σε επαφή η οικογένεια σας και κατά πόσο είναι εφικτό να μειωθεί ο αριθμός αυτός.
	Τι θα χρειαστώ για την άσκηση αυτή;	Χαρτί και μολύβι.
	Τι χρειάζεται να κάνω;	Καταγράψτε όλα τα άτομα με τα οποία έρχεστε σε επαφή που σχετίζονται με τη φροντίδα του παιδιού σας με νοητική υστέρηση. Σκεφτείτε τη δυνατότητα να μειώσετε τον αριθμό αυτό, μειώνοντας τον αριθμό των συναντήσεων, τις επαφές ή ζητώντας από κάποιον να σας βοηθήσει στον συντονισμό.
	Στη συνέχεια	Σκεφτείτε να θα ήταν χρήσιμο να επικοινωνήσετε με τον/την κοινωνική λειτουργό να σας βοηθήσει να το συντονίσετε.

4. Αντιμετωπίζοντας το στρες

Σε αυτή την ενότητα, θα εστιάσουμε στον τρόπο που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το στρες που περιγράψαμε σε προηγούμενες ενότητες. Δηλαδή, τι μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε στρεσογόνες καταστάσεις. 

Θα παρουσιάσουμε δύο τρόπους/εργαλεία ανάλυσης - το μοντέλο του παγόβουνου και το πρόγραμμα μείωσης στρες. Αυτά τα δύο μοντέλα θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε καλύτερα τις αντιδράσεις του παιδιού σας, τις συμπεριφορές του και τις ανάγκες του. 

Επίσης, θα γνωρίσετε την ενσυνειδητότητα (mindfulness) ως εργαλείο που μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε στρεσογόνες καταστάσεις καθώς επίσης να είμαστε παρόν στο εδώ και τώρα. 

Περιεχόμενα: 

4.1 Αντιμετώπιση του στρες

4.2 Ενσυνειδητότητα - Mindfulness

4.3 Πρόγραμμα μείωσης στρες

4.4 Το μοντέλο του παγόβουνου

Βιβλιογραφία

Αν θέλετε περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να δείτε τα παρακάτω:

4.1. Αντιμετώπιση του στρες

Προσαρμοστική αντιμετώπιση του στρες 

Σε αυτό το βίντεο, θα σας παρουσιάσουμε την έννοια «αντιμετώπιση του στρες» - πώς να διαχειριστείτε το άγχος. Δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος αντιμετώπισης του στρες. Ωστόσο, υπάρχουν υγιείς και επιβαρυντικοί για την υγεία τρόποι αντιμετώπισης - τρόποι που μειώνουν το άγχος ή τρόποι που διατηρούν ή προκαλούν περισσότερο άγχος. 

Βασικά, υπάρχουν δύο τρόποι αντιμετώπισης: επικέντρωση στο πρόβλημα (problem-focused coping) και επικέντρωση στο συναίσθημα (emotion-focused coping). Η αντιμετώπιση του στρες βάσει την επικέντρωση στο πρόβλημα σημαίνει πως εστιάζουμε και προσπαθούμε να «διορθώσουμε» το πρόβλημα. Είναι ένας υγιής τρόπος αντιμετώπισης του άγχους, εάν πιστεύετε πως έχετε υψηλό βαθμό ελέγχου της κατάστασης ή του ατόμου που σας προκαλεί στρες. Η αντιμετώπιση του στρες βάσει την επικέντρωση στο συναίσθημα σημαίνει προσπάθεια διαχείρισης των συναισθημάτων που προκαλούνται από μια στρεσογόνα κατάσταση. Είναι ένας υγιής τρόπος αντιμετώπισης του άγχους, εάν πιστεύετε πως έχετε χαμηλό βαθμό ελέγχου της κατάστασης ή του ατόμου που σας προκαλεί στρες. 

Καθώς κανείς δεν έχει υψηλό ή χαμηλό βαθμό ελέγχου σε όλα τα πράγματα, ο στόχος είναι, μέσα από τη συνειδητοποίηση του βαθμού ελέγχου που έχουμε κάθε φορά, να μπορούμε να επιλέξουμε ανάμεσα στην αντιμετώπιση του στρες βάσει την επικέντρωση στο πρόβλημα ή βάσει την επικέντρωση στο συναίσθημα - να είμαστε δηλαδή ευέλικτοι και προσαρμοστικοί. 

(6' 33")

Η παρουσίαση σε PowerPoint στα Ελληνικά:

Διαχείριση του στρες

Άσκηση

Φτιάξτε μια λίστα με τις στρατηγικές επικέντρωσης στο πρόβλημα και στρατηγικές επικέντρωσης στο συναίσθημα. 

• Ποια είναι μεγαλύτερη; 
• Δείχνει αυτό κάτι για το πως διαχειρίζεστε το στρες γενικότερα;

Σκεφτείτε το βαθμό ελέγχου που πιστεύετε πως έχετε σε διαφορετικές στρεσογόνες καταστάσεις. 

• Τι σχέση έχει ο βαθμός ελέγχου που πιστεύετε πως έχετε με τις στρατηγικές διαχείρισης άγχους που χρησιμοποιείτε; 
• Θα ήταν πιστεύετε καλύτερο να χρησιμοποιείτε άλλες στρατηγικές διαχείρισης του άγχους; 
• Επικέντρωση στο συναίσθημα; 
• Επικέντρωση στο πρόβλημα; 

4.2. Ενσυνειδητότητα - Mindfulness

Τι είναι η ενσυνειδητότητα (mindfulness);

Η ενσυνειδητότητα είναι η ικανότητα να είναι κάποιος πλήρως παρών από στιγμή σε στιγμή, χωρίς να κρίνει ή να αξιολογεί τι συμβαίνει - με μια φιλική και περίεργη στάση απέναντι στον εαυτό μας και στους άλλους.

Η ενσυνειδητότητα είναι εγγενής ποιότητα της ανθρώπινης συνείδησης, που σημαίνει ότι όλοι μπορούν να διαλογιστούν, εστιάζοντας συνειδητά σε κάτι. Παραδόξως, αυτό είναι τόσο απλό όσο και ταυτόχρονα απαιτητικό, καθώς συχνά αποσπάται η προσοχή μας από σκέψεις και συναισθήματά και επομένως δυσκολευόμαστε να παραμείνουμε στο παρόν. Αλλά με την εκπαίδευση του μυαλού, όπως είναι η ενσυνειδητότητα, μπορείτε να αποκτήσετε την ικανότητά να είστε στο παρών. Αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να δείτε τη ζωή σας διαφορετικά και πιο δημιουργικά και να σας δώσει καλύτερη πρόσβαση στα δικά σας δυνατά σημεία και τη δική σας σοφία.

Το πρόγραμμα MBSR (Μείωση Στρες Μέσω της Ενδυνειδητότητας - Mindfulness Based Stress Reduction) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως σημείο εκκίνησης για την εκπαίδευση στην ενδυνειδητότητα. Το πρόγραμμα αυτό αναπτύχθηκε από τον Jon Kabat-Zinn το 1979, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης στις ΗΠΑ. Πρόκειται για μια επιστημονικά βασισμένη μέθοδο που αναπτύχθηκε για να αντιμετωπίσει το άγχος, την κατάθλιψη, τον πόνο και άλλα συμπτώματα που σχετίζονται με το άγχος. Από τότε, πολυάριθμες επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι το πρόγραμμα MBSR έχει θετικό αποτέλεσμα σε σχέση με διαφορετικές σωματικές και ψυχικές διαταραχές, όπως το στρες, την κατάθλιψη, το άγχος, τον πόνο, τη διαταραχή ύπνου, την κεφαλαλγία, το υπερβολικό σωματικό βάρος κλπ.

Ωστόσο, όλοι μπορούν να επωφεληθούν από τις ασκήσεις διαλογισμού. Για παράδειγμα, η εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και έτσι αποτρέπει πολλές ασθένειες. Μέσω ενός μαθήματος MBSR μπορείτε να μάθετε να φροντίζετε καλύτερα τον εαυτό σας και να αποκτήσετε καλύτερη σύνδεση μεταξύ του σώματός σας, των σκέψεων και των συναισθημάτων σας.

Η εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να ζήσουν με τις μικρές και μεγάλες προκλήσεις της ζωής, όπως ανησυχίες, πολλές σκέψεις στο μυαλό ή την κούραση σε μια συχνά ταραχώδη καθημερινή ζωή. Πολλά από τα προβλήματά μας έχουν να κάνουν με τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Ξοδεύουμε πολύ χρόνο και τεράστια προσπάθεια για να είμαστε στο παρελθόν ή στο μέλλον, για παράδειγμα, όταν ανησυχούμε, όταν σκεφτόμαστε κάτι που έχει ήδη γίνει ή σχεδιάζουμε μικρές και μεγάλες δουλειές. Οι σκέψεις και τα συναισθήματα μπορούν εύκολα να κλιμακωθούν και να δημιουργήσουν μια αρνητική σπείρα στρες, άγχους και κατάθλιψης. Με συστηματική εκπαίδευση και εξάσκηση στην ενσυνείδητότητα, είναι δυνατόν να μάθουμε να σταματάμε και να επιλέγουμε έναν πιο βοηθητικό τρόπο δράσης σε δύσκολες καταστάσεις, αντί να αντιδρούμε αυτόματα και ίσως ακατάλληλα.

Μέσω της ενσυνείδητης προσοχής είναι δυνατόν να εξασκήσετε την ικανότητα σας να είστε περισσότερο παρόντες και να αποκτήσετε μεγαλύτερη ψυχική / σωματική ηρεμία και ισορροπία στη ζωή - ακόμα και όταν η ζωή είναι δύσκολη – ένας τρόπος για καλύτερη ευεξία και μεγαλύτερη χαρά στη ζωή.

Από την εκπαίδευση γονέων στο MBSR:

Συνέντευξη: Σε αυτό το βίντεο, θα γνωρίσετε μια γυναίκα που έχει συμμετάσχει στην εκπαίδευση γονέων MBSR.

Στη συνέντευξη αυτή, αναφέρει πως η εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα της έδωσε εργαλεία (μεθόδους) στα οποία μπορεί να ανατρέξει και να χρησιμοποιήσει στη καθημερινότητα της για να μειώσει το στρες. Οι τεχνικές/μέθοδοι αυτοί είναι απλές αλλά σημαντικές, χρειάζονται όμως εξάσκηση. Μέσα από την εκπαίδευση αυτή. έμαθε καλύτερα το σώμα της και απέκτησε καλύτερη σύνδεση μυαλού και σώματος. Έμαθε να ξεχωρίζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές και αναγνώρισε πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν οι σκέψεις, ειδικά σε καταστάσεις στρες. Επίσης, έμαθε να εστιάζει στο σώμα της και σε θετικά πράγματα, και να είναι στο παρόν. Γενικότερα, από την εκπαίδευση αυτή απέκτησε νέο τρόπο να δουλεύει με τον εαυτό της (ήρθε πιο κοντά στον εαυτό της αντί να τρέχει μακριά από αυτόν) και νέο τρόπο να βλέπει τα πράγματα. Γενικότερα, πιστεύει πως η ενσυνειδητότητα μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο τους γονείς ατόμων με νοητική υστέρηση αλλά όλους τους ανθρώπους να διαχειριστούν και να μειώσουν το στρες που βιώνουν στην καθημερινότητα τους. 

(14' 38'')

Αξιολογητική έκθεση για την εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα:

Αξιολογητική έκθεση για την εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα

Καθοδηγούμενος διαλογισμός:

Χαλαρώνοντας τα μέρη του σώματος, Jon Kabat-Zinn (YouTube) (29' 2"):

Διαλογισμός που μπορείς να κάνεις σε καθιστή θέση, Jon Kabat-Zinn (YouTube) (39' 54''):

Διαλογισμός με θέμα το βουνό, Jon Kabat-Zinn (YouTube) (10' 2"):

Άσκηση

Δοκιμάστε τις ασκήσεις διαλογισμού. Ελπίζουμε πως θα σας δώσουν μια εσωτερική ηρεμία και ευεξία.

Σύνδεσμοι για άλλα βίντεο:

Τι είναι η ενσυνειδητότητα; (YouTube) (5' 17"):

Η ζωή είναι τώρα (YouTube) (7' 13"):

Ένα νέο ζευγάρι γυαλιά (YouTube) (4' 4"):

4.3. Πρόγραμμα μείωσης στρες

Προφίλ στρες και πρόγραμμα μείωσης του στρες

Στο βίντεο παρουσιάζεται ένα εργαλείο που ονομάζεται «Προφίλ στρες». Το εργαλείο χωρίζεται σε δύο τμήματα. Το πρώτο τμήμα «Προφίλ στρες» είναι εκεί όπου θα πρέπει να εστιάσετε σε αυτό που αγχώνει το παιδί σας. Το δεύτερο τμήμα «Πρόγραμμα μείωσης του στρες» είναι το σημείο όπου θα πρέπει να εξετάσετε τι μπορείτε να κάνετε για να μειώσετε το επίπεδο άγχους του παιδιού σας.

Στο τμήμα «Προφίλ στρες», πρέπει να συμπληρώσετε ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες στρες και οι καταστάσεις που αγχώνουν το παιδί σας, και πώς εκφράζεται τόσο  με τα προειδοποιητικά σημάδια όσο και με τα σημάδια του έντονου άγχους. Στη συνέχεια, η προσοχή εστιάζεται στο πώς το άτομο και οι φροντιστές αντιμετωπίζουν τους στρεσογόνους παράγοντες του ατόμου, καθώς και ποιοι είναι οι προστατευτικοί παράγοντες σε σχέση με το άτομο και το επίπεδο του άγχους του. Τέλος, πρέπει να συμπληρώσετε εάν το άτομο έχει αισθητηριακές επιθυμίες και ανάγκες, πόση σωματική δραστηριότητα έχει το άτομο και αν το άτομο κάνει δραστηριότητες που το χαλαρώνουν.

(10' 29'')

Οι φόρμες στα Ελληνικά:

Προφίλ στρες - ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Προφίλ στρες

Πρόγραμμα μείωσης στρες - ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Πρόγραμμα μείωσης στρες 

Άσκηση		60 λεπτά
	Πρέπει να κάνω την άσκηση μόνος/η μου;	Μπορείτε να κάνετε την άσκηση μόνος/η σας ή με την/τον σύζυγό σας.
	Όταν ολοκληρώσετε την άσκηση…	Θα έχετε βρει τι μπορείτε να κάνετε για να μειώσετε το στρες.
	Τι θα χρειαστώ για την άσκηση;	Χαρτί και μολύβι και μια εκτυπωμένη φόρμα προφίλ στρες και πρόγραμμα μείωσης στρες.
	Τι πρέπει να κάνω;	Χρησιμοποιήστε τη φόρμα και τις πληροφορίες της παρουσίασης για το πως συμπληρώνεται η φόρμα αυτή. Ξεκινήστε συμπληρώνοντας το πρώτο κομμάτι της φόρμας. Συμπληρώστε ένα-ένα τα κομμάτια συμπεριλαμβάνοντας παραδείγματα που θα σας βοηθήσουν γιατί είναι σημαντικό για το παιδί σας.  Προχωρήστε στο επόμενο κομμάτι που αφορά τη μείωση στρες. Χρησιμοποιήστε αυτό το κομμάτι βάσει των αισθητηριακών προτιμήσεων και αναγκών του παιδιού σας λαμβάνοντας υπόψη τι είναι ρεαλιστικό για την οικογένεια σας.
	Στη συνέχεια	Ξαναδείτε τι σημειώσατε στο κομμάτι "πρόγραμμα μείωσης στρες" και εφαρμόστε το.

4.4. Το μοντέλο του παγόβουνου

Σε αυτό το βίντεο θα σας παρουσιάσουμε το «μοντέλο του παγόβουνου». Θα εξηγήσουμε πώς το παγόβουνο χρησιμοποιείται ως μεταφορά για την κατανόηση των ατόμων με νοητική υστέρηση, όπου η κορυφή του παγόβουνου αντιπροσωπεύει τη συμπεριφορά και το βυθισμένο τμήμα αντιπροσωπεύει τους λόγους πίσω από αυτή. Το βίντεο περιλαμβάνει επίσης μια ανασκόπηση βήμα-βήμα σχετικά με τον τρόπο χρήσης του μοντέλου παγόβουνου για την ανάλυση καθώς και την επισκόπηση ενός συγκεκριμένου παραδείγματος.

Το μοντέλο του παγόβουνου

(9' 5'')

Η παρουσίαση σε PowerPoint στα Ελληνικά:

Το παγόβουνο

Άσκηση		30 λεπτά
	Πρέπει να κάνω την άσκηση μόνος/η μου;	Μπορείτε να κάνετε την άσκηση μόνος/η σας ή με την/τον σύζυγό σας.
	Όταν ολοκληρώσω την άσκηση…	Θα μπορώ: Να αναλύσω τη συμπεριφορά του παιδιού μου ώστε οι παρεμβάσεις μου να είναι πιο εστιασμένες στους πραγματικούς λόγους πίσω από το πρόβλημα.
	Τι θα χρειαστώ πριν ξεκινήσω την άσκηση;	Μολύβι και χαρτί. Να σχεδιάσω ένα απλό παγόβουνο στο χαρτί μου.
	Τι πρέπει να κάνω;	Βρείτε ένα πρόβλημα που θέλετε να αναλύσετε - όσο πιο συγκεκριμένο γίνεται.  Χρησιμοποιήστε αυτά που μάθατε στο βίντεο και τη παρουσίαση για να συμπληρώσετε το παγόβουνο σας. Καταγράψτε όσες περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε για το τι συνέβη, πότε, με ποιον και πού πριν αρχίσετε να σκέφτεστε τους λόγους που συνέβη.  Στη συνέχεια, καταγράψτε πέντε λόγους για τους οποίους προέκυψε το πρόβλημα, λαμβάνοντας υπόψη σας αυτά που γνωρίζετε για το άτομο με νοητική υστέρηση. Όταν το ολοκληρώσετε προσπαθήστε να βρείτε πιθανές λύσεις βάσει των υποθέσεων που έχετε κάνει γιατί προέκυψε το πρόβλημα.
	Στη συνέχεια	Επιλέξτε τη λύση που θέλετε να δοκιμάσετε πρώτα και εφαρμόστε την.