Σεξουαλική υγεία

1. Εισαγωγή

Sculpture: G. Vigeland

Πριν ξεκινήσετε να δουλεύετε με την παρούσα ενότητα μπορείτε να  στοχαστείτε επάνω στις ακόλουθες ερωτήσεις:

•  Γιατί η σεξουαλική αγωγή είναι ένα σημαντικό θέμα για το παιδί/αδελφό/πελάτη σας?
• Γιατί είναι σημαντικό να διευρύνετε τις γνώσεις επάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο?
• Με ποιο τρόπο πιστεύετε ότι η απόκτηση γνώσεων επάνω στη σεξουαλικότητα μπορεί να προστατεύσει το παιδί/αδελφό /πελάτη σας από το ενδεχόμενο σεξουαλικής κακοποίησης ή ακόμα και από το να ξεπεράσει τα ατομικά και κοινωνικά αποδεκτά όρια σεξουαλικής συμπεριφοράς? 
• Αισθάνεστε προετοιμασμένοι να μιλήσετε με το παιδί/αδελφό/πελάτη σας για θέματα που αφορούν τη σεξουαλική του υγεία?  Τί είναι αυτό που σας δυσκολεύει περισσότερο σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο?
  

Στη συνέχεια αυτής της ενότητας θα μάθετε περισσότερα σχετικά με:

• Σεξουαλική εκπαίδευση
• Σεξουαλικά πρότυπα
• Το μοντέλο PLISSIT
• Συνεργασίες
• Κοινωνικοποίηση
• Script
• Συναισθήματα
• Μέρη του σώματος
• Σεξουαλική κακοποίησης

2. 2. Ατομική ελευθερία, νομική ασφάλεια και αυτοπροσδιορισμός

Το πρώτο κεφάλαιο αυτής της ενότητας παρέχει γνώσεις επάνω σε θέματα ορισμών καθώς και ένα μοντέλο κατανόησης της σεξουαλικής υγείας. Τα επόμενα κεφάλαια υπογραμμίζουν την σημασία της αυτογνωσίας και της σωματογνωσίας καθώς και τη αξία της σεξουαλικής εκπαίδευσης για τα παιδιά, τους νέους και τους ενήλικες, οι οποίοι δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες με τους συνομηλίκους τους να φροντίσουν για τη σεξουαλική τους ανάπτυξη. Η ενότητα τελειώνει με παράθεση πηγών, στις οποίες μπορεί να ανατρέξει όποιος ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα επάνω  στο θέμα της σεξουαλικής αγωγής.

Πριν ξεκινήσετε ρίξτε μια ματιά στο ακόλουθο εισαγωγικό βίντεο από τον ειδικό στη σεξουαλική υγεία Wenche Fjeld . (The Nordic Association for Clinical Sexology (NACS),

2.1. Σεξουαλική Υγεία

Ένας τρόπος να κατανοήσουμε τι σημαίνει σεξουαλική υγεία, είναι να διερευνήσουμε το μοντέλο της σεξουαλικής υγείας  - model of sexual health(2), το οποίο αποτελείται από τα ακόλουθα επίπεδα.

·         Το βασικό επίπεδο

·         Το ψυχολογικό επίπεδο

·         Το γνωστικό επίπεδο

·         Το επίπεδο των σχέσεων

·         Το προσωπικό επίπεδο

Fig 1: Sexual Health model (9) by Jesper Bay-Hansen 

Το Βασικό επίπεδο περιλαμβάνει το βιολογικό φύλο (ΧΧ ή ΧΥ). Το ψυχολογικό επίπεδο περιλαμβάνει τις αισθήσεις, όπως είναι η όραση, η ακοή, η όσφρηση και η γεύση καθώς και θέματα φυσιολογίας και υγείας του σώματος. Το γνωστικό επίπεδο περιλαμβάνει σκέψεις, γνώσεις και φαντασιώσεις επάνω στο θέμα της σεξουαλικότητας. Το προσωπικό επίπεδο   περιλαμβάνει την ταυτότητα του φύλου, το πως αντιλαμβανόμαστε το φύλο μας, αρσενικό ή θηλυκό. Οι σεξουαλικές επιθυμίες και φαντασιώσεις είναι επίσης κομμάτι του προσωπικού επιπέδου. Το επίπεδο των σχέσεων σχετίζεται με το πως δρούμε και επικοινωνούμε σε μια σεξουαλική κατάσταση, πως αγγίζουμε ο ένας τον άλλον, πως μιλάμε μεταξύ μας, πώς φλερτάρουμε κ.α.(2).

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) ορίζει την έννοια της σεξουαλικότητας υπό το πρίσμα της σεξουαλικής υγείας και των σεξουαλικών δικαιωμάτων. Ο ορισμός της σεξουαλικής υγείας περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση επάνω σε θέματα σεξουαλικότητας, σχέσεων και σεξουαλικών εμπειριών. Υπογραμμίζεται η ανάγκη σεβασμού, προστασίας και εκπλήρωσης των σεξουαλικών δικαιωμάτων ως μέσου για την επίτευξη ευημερίας . (3).  Σήμερα υπάρχει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός για τη Σεξουαλική Υγεία (World Association for Sexual Health,WAS), ο οποίος ανάμεσα στα άλλα έχει αναπτύξει και μια  Διακήρυξη των Σεξουαλικών δικαιωμάτων (Declaration of sexual rights) (4)

Η επικρατούσα κοινωνική αντίληψη επάνω στη σεξουαλικότητα επηρεάζει το πως οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τους άλλους. Για παράδειγμα  στα ΜΜΕ, η σεξουαλικότητα είναι στενά συνδεδεμένη με τη νεότητα, την ομορφιά και την επιτυχία.  Ένα τέτοιο μιντιακά διαμορφωμένο στερεότυπο κάνει την αποδοχή της σεξουαλικότητας δύσκολη για όσους δεν ταιριάζουν σε αυτό το πλαίσιο. Για παράδειγμα, τίθεται το ερώτημα εάν τα άτομα με Νοητικές Αναπηριες (ΝΑ) έχουν σεξουαλικότητα και εάν έχουν τη δυνατότητα να είναι σεξουαλικά ενεργά.  Μια καλύτερη όμως κατανόηση των σεξουαλικών επιλογών, διευρύνει την αντίληψη μας για τις ποικίλες  δυνατότητες σεξουαλικής έκφρασης και δραστηριότητας. Βάσει αυτής της κατανόησης, τα άτομα με Νοητικές Αναπηρίες (ΝΑ)  είναι σεξουαλικά άτομα που βιώνουν τη σεξουαλικότητα, όπως όλοι οι άλλοι. Οι άνθρωποι δεν κάνουν σεξ μόνο για την αναπαραγωγή, αλλά και επειδή συμβάλλει σε μια καλή ποιότητα ζωής. Οι άνθρωποι γεννιούνται ως σεξουαλικά όντα και όλοι περνάμε μια διαδικασία προσωπικής σεξουαλικής ανάπτυξης (5)

Έννοιες όπως η συνύπαρξη,  η φιλία, ο έρωτας, η φροντίδα, τα συναισθήματα, η γνώση του σώματος, η αντισύλληψη, το φλερτ, ο αυνανισμός, η συνουσία και ούτω καθεξής, είναι θέματα που συναντάμε στη ζωή μας. Επιπλέον, πρέπει να χειριστούμε ζητήματα όπως κανόνες, νόμους, ηθική, σεξουαλικές αποκλίσεις και τεχνικά βοηθήματα. Τα άτομα με ΝΑ είναι περισσότερα ευάλωτα λόγω γνωστικών δυσκολιών (6) και η νομική προστασία τους είναι σημαντική σε περίπτωση κακοποίηση  ή αυθαιρεσίας από τις αρχές.

Οι γονείς συνήθως έχουν στενή επαφή με τα παιδιά τους. Παρόλα αυτά, η συζήτηση για την αυτονομία και τη σεξουαλικότητα μπορεί να είναι δύσκολη. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για αυτό, όπως η έλλειψη εμπιστοσύνης και αμεσότητας  και η  έλλειψη κοινά κατανοητού λεξιλογίου. Παράγοντες όπως, το φύλο, η ηλικία, η ανατροφή, η εθνοτική καταγωγή, η θρησκεία και η κοινωνική κατάσταση μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο. Η αναπηρία, το είδος και η βαρύτητα της, μπορούν επίσης να επηρεάσουν σημαντικά την επικοινωνία μεταξύ γονιών και παιδιών επάνω σε θέματα σεξουαλικότητας . Τα άτομα με αναπηρίες έχουν το φυσικό δικαίωμα της συμμετοχής στην καθημερινή ζωή και της αυτοδιάθεσης.  Έχουν δηλαδή το δικαίωμα, όπως και όλοι οι υπόλοιποι συμπολίτες τους,  να διαχειρίζονται τη ζωή και τη σεξουαλικότητα τους. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για αυτό το θέμα στη ενότητα Ανθρώπινα Δικαιώματα Human Rights.

Η εμπειρία δείχνει ότι οι γονείς και φροντιστές συχνά παραμελούν τη σεξουαλικότητα των ατόμων με ΝΑ (6). Αυτό συχνά οφείλεται και σε μια συσχέτιση μεταξύ σεξουαλικότητας και προκλητικών συμπεριφορών καθώς ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η σεξουαλικότητα μπορεί να πυροδοτήσει συμπεριφορές  μη κοινωνικά αποδεκτές (7).   Επιπλέον, η έλλειψη γνώσης της σχέσης μεταξύ προκλητικών συμπεριφορών και σεξουαλικότητας μπορεί να προκαλέσει παρεξηγήσεις στην αλληλεπίδραση μεταξύ γονέων και παιδιών, καθώς και μεταξύ παρόχων υπηρεσιών και παραληπτών υπηρεσιών (7: 434). Human Rights.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ:

• Όταν εξετάζετε τις δημόσιες συζητήσεις στη χώρα σας, νομίζετε ότι η σεξουαλικότητα των ατόμων με ΝΑ  εκτιμάται ως ανθρώπινο δικαίωμα;

• Με ποιο τρόπο πιστεύετε ότι η δική σας αποδοχή της σεξουαλικότητας επηρεάζει την σεξουαλικότητα του παιδιού / αδελφού / πελάτη σας;

• Αν δεν δέχεστε το παιδί / αδελφό / πελάτη σας ως σεξουαλικό ον, ποιος νομίζετε ότι είναι ο λόγος που συμβαίνει αυτό;

2.2. Αυτογνωσία

Photo: S. Kühle- Hansen

Η ταυτότητα είναι μια σημαντική πτυχή της ζωής των ανθρώπων που συχνά κατασκευάζεται από κοινωνικά στοιχεία όπως:

• Το φύλο

• Η εθνότητα

• Η συμμετοχή σε κάποια ομάδα

• Η οικογένεια

Η ανάπτυξη ταυτότητας είναι μια δυναμική διαδικασία που χτίζεται αδιάκοπα από την παιδική ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής. Για τα παιδιά και τους νέους με ΝΑ, τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά είναι μια σημαντική πτυχή της αυτοεικόνας τους. Ως εκ τούτου, πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στην υποστήριξη της κατασκευής της ταυτότητάς τους (6, 8-11)

Όταν υποστηρίζουμε την κατασκευή ταυτότητας στα άτομα με ΝΑ, επισημαίνουμε τις διαφορές ανάμεσα σε ένα παιδί, σε έναν νέο και σε έναν ενήλικο. Ένα κομμάτι αυτής της διαδικασίας  είναι να συζητήσουμε για τη διάγνωσης της αναπηρίας του ατόμου σε σχέση πάντα με την καθημερινή ζωή του. Στα παιδιά επίσης πρέπει να εξηγούμε γιατί χρειάζονται βοήθεια στο σχολείο και αντίστοιχα στους ενήλικες  γιατί χρειάζονται βοήθεια στο σπίτι τους. Η κατανόηση του εαυτού τους θα έπρεπε ιδανικά να αποτελεί βασικό στοιχείο της καθημερινότητας των ατόμων με ΝΑ (6, 11, 12).

Υπάρχουν ορισμένοι μύθοι σχετικά με τα άτομα με ΝΑ, όπως για παράδειγμα ότι είναι αιώνια παιδιά ή ότι χρειάζονται τη συμπόνια μας. Σήμερα είναι αποδεκτό ότι τα άτομα με ΝΑ οφείλουν να αντιμετωπίζονται ως ισότιμοι πολίτες με τα ίδια δικαιώματα, όποιες και αν είναι οι ιδιαιτερότητες τους.

Όλοι έχουμε ανάγκη να ελπίζουμε και όλοι έχουμε ανάγκη υποστήριξης για να πραγματοποιήσουμε τα όνειρα μας. Ταυτόχρονα είναι σημαντικό να έχουμε ρεαλιστικές προσδοκίες. Οι νέοι με ΝΑ χρειάζονται υποστήριξη ώστε να κατανοήσουν και να αναπτύξουν την δική τους ταυτότητα. Κάποιες ενδεικτικές συζητήσεις που σχετίζονται με θέματα σχέσεων μπορεί για παράδειγμα να είναι "Όταν θα μεγαλώσεις μπορείς να βρεις ένα φίλο ή ένα αγόρι, "Μπορείτε να περνάτε ωραία μαζί, να πηγαίνετε σινεμά, στο κολυμβητήριο ή στην καφετέρια " . Εάν υπάρχουν προσδοκίες για γάμο και για απόκτηση παιδιών οι οποίες δεν είναι ρεαλιστικές πρέπει το θέμα να συζητιέται με προσοχή και ευγένεια. Μπορεί να γίνονται συζητήσεις του στυλ " Δεν είναι καλό να έχουμε παιδιά όταν δεν έχουμε επαρκείς δυνατότητες να τα φροντίσουμε" ή " Πως μπορούμε να έχουμε μια καλή ζωή χωρίς παιδιά? ", "Πως μπορείς να είσαι ένα καλός θείος/α για τα ανίψια σου?"

Δραστηριότητες που βοηθούν τα άτομα με ΝΑ να αναπτύξουν την αυτογνωσία τους.

Δώστε τους την ελευθερία να ανακαλύψουν τον κόσμο και τον εαυτό τους. Δώστε τους την ευκαιρία να δοκιμάσουν διαφορετικές εμπειρίες, χωρίς υπερβολική προστασία. Αφήστε τα να δοκιμάσουν να διαχειριστούν καθημερινές καταστάσεις με την ελάχιστη απαραίτητη  υποστήριξη . Για παράδειγμα πείτε " Πήγαινε και διάλεξε το φαγητό που σου αρέσει και πλήρωσε στο ταμείο". Αφήστε τα να δοκιμάσουν πως πρέπει να ζητούν βοήθεια, μια κατάσταση που επίσης βοηθά και στη γλωσσική ανάπτυξη.

Βοηθήστε τα παιδιά σας να αναπτύξουν τους δικούς τους δεσμούς  μέσα στην οικογένεια. Αφήστε τα μόνα με άλλα μέλη της οικογένειας. Αφήστε τα να ανακαλύψουν το δικό τους τρόπο να είναι μαζί με άλλους και να δέχονται επανατροφοδότηση για το ποιοί είναι.  Ζητήστε από τους συγγενείς σας να περάσουν χρόνο μαζί με το παιδιά σας ώστε να αναπτύξουν σχέσεις εμπιστοσύνης και οικειότητας. Ρωτήστε "Μπορεί ο/η ........... να παίξει μαζί σου; " . "Μπορείτε να πάτε μαζί στο περίπτερο να αγοράσετε.....Θα είμαι εδώ και θα σας περιμένω όταν τελειώσετε".

Μιλήστε με τα παιδιά σας για τις εμπειρίες τους. Φτιάξτε ένα άλμπουμ με φωτογραφίες και δώστε το παιδί σας να το πάρει μαζί του στο σχολείο. Ίσως είναι πιο εύκολο για το παιδί σας να μοιραστεί τις προσωπικές του ιστορίες με τους συμμαθητές και τους δασκάλους του με τη βοήθεια των φωτογραφιών. Ίσως είναι πιο εύκολο για το κοινωνικό δίκτυο του παιδιού σας να το καταλάβει όταν έχει εικόνες από την οικογένεια του, από τους συγγενείς του, από διακοπές και ούτω καθεξής.  

Δημιουργήστε τετράδια με εικόνες και κείμενο για εκείνους που δεν μπορούν να μιλήσουν. Μπορεί να είναι ένα απλό φύλλο με φωτογραφίες και λέξεις, ή ένα εβδομαδιαίο ημερολόγιο με εικόνες, είτε έντυπο, είτε σε κινητό τηλέφωνο ή τάμπλετ. Δείτε τις φωτογραφίες μαζί με το παιδί σας και μιλήστε για τα πράγματα που έκανε τη συγκεκριμένη ημέρα, τους ανθρώπους που συνάντησε, τα μέρη που επισκέφτηκε. Συζητήστε με το παιδί σας για την επικαιρότητα και σχολιάστε τα γεγονότα.

Μερικοί άνθρωποι με αναπηρία δεν έχουν την ικανότητα να κάνουν ερωτήσεις. Μάθετε τους να ρωτάνε τους άλλους ανθρώπους για τα ενδιαφέροντα τους, για παράδειγμα "Τι σου αρέσει να κάνεις; ,  "Τι σου αρέσει να τρως ;", "Πώς περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου; ", "Τι σου αρέσει να κάνεις με την οικογένεια και τους φίλους σου;",  "Τι παιχνίδια παίζεις στον υπολογιστή;". Επίσης μάθετε στα παιδιά σας να μιλάνε για τα δικά τους ενδιαφέροντα. (12,13).

Μάθετε στα παιδιά σας να παρουσιάζουν τον εαυτό τους με ωραίο τρόπο, π.χ. λέγοντας "Με λένε Μαρία και είμαι 12 χρονών. Πηγαίνω σχολείο στην Αγία Παρασκευή και μου αρέσει να φτιάχνω άλμπουμ με φωτογραφίες". Κάντε εξάσκηση σε αυτό στην ασφάλεια και την ηρεμία του σπιτιού σας πριν τα παιδιά σας δοκιμάσουν να παρουσιάσουν τον εαυτό τους σε άλλους.

Συζητήστε με το παιδί σας για το πως μπορεί να χαιρετίσει  όταν συναντά φίλους ή να συστηθεί με καινούργιες γνωριμίες. Μιλήστε για τους διαφορετικούς τρόπους χαιρετισμού και συστάσεων με διαφορετικούς ανθρώπους. Είναι καλό να μάθει τη διάκριση στη συμπεριφορά μας απέναντι σε παλιούς φίλους και σε νέες γνωριμίες. Για παράδειγμα με αγαπημένα μας πρόσωπα μπορεί να αγκαλιαστούμε αν συναντηθούμε ενώ στην περίπτωση κάποιων πιο τυπικών σχέσεων απλά κάνουμε ένα νεύμα ή δίνουμε τα χέρια. Ένα παιδί που αγκαλιάζει αδιάκριτα όλον τον κόσμο είναι πio πιθανό να συνεχίσει αυτή τη συμπεριφορά και στην ενήλικη ζωή του. Ήδη από τα πρώτα τους χρόνια, μάθετε στα παιδιά σας πως να αναγνωρίζουν και να κατανοούν διαφορετικές καταστάσεις. Ορίστε ορισμένους κανόνες.

Μιλήστε με τo παιδί σας για τα συναισθήματα και πως το ίδιο αισθάνεται σε διαφορετικές περιπτώσεις, πως εκφράζει τα συναισθήματα του, πως αναγνωρίζει τα συναισθήματα των άλλων.

·         Είμαι ευγενικός, συμπονετικός, θυμωμένος, ανυπόμονος, χαρούμενος;

·         Τι βλέπω όταν κοιτάω τον εαυτό μου στον καθρέφτη;

·         Νοιώθω διαφορετικός άνθρωπος όταν βάζω makeup;

·         Πως νοιώθω όταν είμαι με τον καλύτερο φίλο μου;

·         Ο φίλος μου με αγαπά ;

Οι κοινωνικοί ρόλοι είναι κομμάτι της προσωπικότητας και της ταυτότητας κάθε ανθρώπου. Όλοι παίρνουμε διαφορετικούς ρόλους σε διαφορετικές καταστάσεις. Μιλήστε με τα παιδιά σας για τους διαφορετικούς ρόλους που παίρνουν στη ζωή τους, για παράδειγμα "Τι ρόλο έχω όταν ταΐζω το σκύλο, όταν πλένω το πιάτο μου, όταν παίζω παιχνίδια με τον ανιψιό μου". Μιλήστε μαζί τους για το πως διαχειρίζονται τους διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους τους, π.χ. "Ποιός είμαι στο σχολείο, "Πως φροντίζω τους φίλους μου;", Ποιος είμαι όταν ψωνίζω;" και ούτω καθεξής. 

Μιλήστε με τα παιδιά σας για την αναπηρία τους. "Γιατί έχω αναπηρία;", ¨Τί είδους εγκεφαλική βλάβη έχω;, "Ποιό είναι το πιο δύσκολο πράγμα με την αναπηρία μου;", "Πως βιώνω την αναπηρία μου σε διαφορετικές καταστάσεις;", "Πιστεύω ότι η σωματική άσκηση με βοηθάει;".

Κάθε άτομο με αναπηρία είναι διαφορετικό από όλα τα άλλα άτομα με την ίδια διάγνωση. Μιλήστε με το παιδί σας για τη διάγνωση του, π.χ. "Σε τι είμαι διαφορετικός από τα άλλα άτομα με την ίδια διάγνωση με εμένα;", Μιλήστε για άλλους ανθρώπους. " Σε τι χρειάζονται βοήθεια αυτοί;", "Εσύ και ο αδελφός/η αδελφή σου δεν είστε ίδιοι. Τι σκέφτεσαι για αυτό;", "Τι είναι σημαντικό για σένα τώρα;".

Drawing: Henriette 13 år.

2.3. Σωματική αυτοεπίγνωση

Photo: Jørn Grønlund

Η γνώση του σώματος μας είναι ένας πολύ σημαντικός  παράγοντας ο οποίος επηρεάζει τις σχέσεις μας με τους άλλους και με τον εαυτό μας. Γι' αυτό είναι σημαντικό όλα τα παιδιά και  οι νέοι να μαθαίνουν για τη σεξουαλικότητα τους, π.χ. για τις σωματικές λειτουργίες, για  τη σωματική ταυτότητα και τη θετική σεξουαλικότητα (14, 15)  positive sexuality [BW1] (14, 15).

Η γνώση του σώματος και της σεξουαλικότητας  των ατόμων με ΝΑ πρέπει να προσεγγίζεται σύμφωνα με τις εξατομικευμένες ανάγκες του κάθε ατόμου.  Όταν γνωρίζουμε το σώμα και έχουμε επίγνωση της σεξουαλικότητας μας, έχουμε καλύτερη ποιότητα ζωής και λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουμε προβληματικές συμπεριφορές. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται σκέψη και συντονισμός ενεργειών των παιδαγωγών και των γονέων, ώστε να ακολουθηθεί η κατάλληλη εκπαιδευτική προσέγγιση.

Είναι σημαντικό να υπάρχει ευκαιρία για ανατροφοδότηση και επανεξέταση της προσέγγισης σε κάθε αναπτυξιακή φάση. Συχνά τα άτομα με ΝΑ έχουν ανάγκη από επαναλαμβανόμενες  συνεδρίες.  Υπάρχουν ορισμένα στάνταρτς  και οδηγίες που αφορούν την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, σχετικά με την επιλογή του κατάλληλου επιπέδου, το οποίο πρέπει να επιλέξετε όταν ξεκινάτε μια τέτοια συζήτηση με το παιδί σας. Ρίξτε μία ματιά στο κεφάλαιο 2.4 αυτού του μαθήματος ή βρείτε πληροφορίες στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.bzga-whocc.de/en/publications/standards-in-sexuality-education /(15).

Δραστηριότητες ανάπτυξης σωματικής αυτοεπίγνωσης για άτομα με ΝΑ:

Ø  Δώστε την ευκαιρία στα παιδιά σας να γνωρίσουν το σώμα τους, να καταλάβουν πως οι ίδιοι αντιλαμβάνονται την εικόνα τους (εξωτερική ταυτότητα).  Τραβήξτε φωτογραφίες ή αφήστε το παιδί σας να φωτογραφήσει τον σώμα του, την πλάτη, το πρόσωπο (σε διαφορετικά προφίλ), τα χέρια και τα πόδια. Τραβήξτε φωτογραφίες του σώματος με λήψη από πάνω ή από κάτω. Κοιτάξτε τις φωτογραφίες μαζί. Τι δείχνουν ; Κοιτάξτε μαζί παλαιότερες φωτογραφίες όταν τα παιδιά σας ήταν σε μικρότερες ηλικίες. Συγκρίνετε τις φωτογραφίες αυτές  και παρατηρείστε τις αλλαγές. Συζητήστε πως το σώμα αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου.

Ø  Κοιτάξτε τους εαυτούς σας στον καθρέφτη και μιλήστε για το τι βλέπετε. Δοκιμάστε διαφορετικές πόζες, καθιστοί, ξαπλωμένοι ανάσκελα ή μπρούμυτα. Μιλήστε για το πως αισθανόμαστε το σώμα μας σε διαφορετικές θέσεις, όταν για παράδειγμα είμαστε ξαπλωμένοι στην αμμουδιά  ή όταν τρέχουμε.

Ø  Πείτε στο παιδί σας ότι είναι απόλυτα εντάξει να εξερευνήσει κάθε μέρος του σώματος του όταν είναι μόνος/η ή είναι με το σύντροφο του σε έναν ιδιωτικό χώρο.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

Παρακολουθήστε το παρακάτω βίντεο για να καταλάβετε πότε είναι η κατάλληλη στιγμή να συζητήσετε με το παιδί σας σχετικά με το σώμα του, την ταυτότητα του και την σεξουαλικότητα.

2.4. Σεξουαλική εκπαίδευση

Photo: G.H Lunde

Φωτογραφία: G.H Lunde

Η UNESCO υποστηρίζει την σημασία της ολοκληρωμένης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης για την προώθηση της υγείας και της ευημερίας, τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ισότητα των φύλων καθώς και την ενδυνάμωση των παιδιών και των νέων ώστε να ζουν με  υγεία και ασφάλεια και να έχουν παραγωγική ζωή. Το 2018, η UNESCO δημοσίευσε την ενημερωμένη Διεθνή Τεχνική Οδηγία για την Σεξουαλική εκπαίδευση (International Technical Guidance on Sexuality Education). Πρόκειται για ένα εγχειρίδιο, το οποίο έχει σχεδιαστεί για να βοηθά τους διαμορφωτές της πολιτικής εκπαίδευσης σε όλες τις χώρες να σχεδιάζουν κατάλληλα  προγράμματα σπουδών για παιδιά και νέους  από 5 έως 18 ετών (17).

Πριν από την έκδοση του εγχειριδίου της UNESCO, το «Ομοσπονδιακό Κέντρο Εκπαίδευσης για την Υγεία » και το «Ευρωπαϊκό Δίκτυο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Οικογενειακού Προγραμματισμού  (IPPF EN)»  διεξήγαγαν το 2016 - 2017 μια εκτεταμένη έρευνα σχετικά με την εξέλιξη και την κατάσταση της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης  με θέμα " Σεξουαλικά δικαιώματα:  Διακήρυξη Διεθνούς Ομοσπονδίας Οικογενειακού Προγραμματισμού" . Η έρευνα κάλυψε 25 επιλεγμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας της ΠΟΥ. Αυτή η νέα έρευνα καλύπτει ένα μεγάλο κενό γνώσεων σχετικά με τις διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με το καθεστώς της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης(18).

Τα άτομα με αναπηρία χρειάζονται υπηρεσίες και προβλέψεις  ανάλογα με τις ατομικές του ιδιαιτερότητες και επιθυμίες. Χρειάζονται υποστήριξη  καθ 'όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, η οποία να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες ανάγκες τους. Η ανάγκη πληροφόρησης είναι πολύ σημαντική, επειδή πολλά άτομα με αναπηρίες δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες να μάθουν από τους συνομήλικους τους και από άλλες «φυσικές πηγές» για τη δική τους σεξουαλικότητα και των άλλων.

Οι χώρες έχουν διαφορετικές κρατικές πολιτικές, όσον αφορά τις προσφερόμενες υπηρεσίες στα άτομα με αναπηρία. Ωστόσο η πρόσβαση στις βασικές υπηρεσίες εκπαίδευσης αποτελεί ένα εγγυημένο νόμιμο δικαίωμα σε πολλές χώρες.  

Παραδείγματα χωρών που έχουν αναπτύξει πρωτοποριακά πρόγραμμα δράσης για την προώθηση της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας , τα οποία περιλαμβάνουν και τα άτομα με ΝΑ, είναι η Φινλανδία και η Νορβηγία. (14, 19).

Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι υπεύθυνοι να διασφαλίζουν ότι τα παιδιά και οι νέοι με ΝΑ μαθαίνουν για τη σεξουαλικότητα. Η εκπαίδευση αυτή καλύπτει ένα ευρύ πεδίο και αλλάζει  καθώς το παιδί αναπτύσσεται σε έφηβο και αργότερα σε νεαρό ενήλικα. Σε ηλικία τριών ετών, ένα παιδί χρειάζεται διαφορετικές πληροφορίες και υποστήριξη σε σύγκριση με αυτό που χρειάζεται 10 χρόνια αργότερα. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση επηρεάζει την ανάπτυξη της σεξουαλικής συμπεριφοράς και  βοηθά έτσι το άτομο να αναπτύξει μια αυτοκαθοριζόμενη σεξουαλικότητα (15: 33).

Γνώσεις σχετικά με τη σεξουαλικότητα που πρέπει να έχουν οι νέοι και οι ενήλικες:

• Να έχουν συγκεκριμένες και βασικές γνώσεις σχετικά με το φύλο (για παράδειγμα να γνωρίζουν για τα μέρη του σώματος, τις σεξουαλικές σχέσεις, τις σεξουαλικές πράξεις κ.λπ.)

• Να γνωρίζουν τις συνέπειες των σεξουαλικών πράξεων, συμπεριλαμβανομένων των σεξουαλικά μεταδιδόμενων λοιμώξεων, της εγκυμοσύνης, της αποστείρωσης κλπ.

• Να κατανοούν ποιές είναι οι κοινωνικά αποδεκτές σεξουαλικές συμπεριφορές σε διαφορετικά πλαίσια.

• Να κατανοούν ότι η σεξουαλική δραστηριότητα γίνεται ως αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής  και βούλησης.

• Να μπορούν να αναγνωρίζουν πιθανές καταστάσεις  παρενόχλησης και κακοποίησης.

• Να μπορούν να αυτοκαθορίζουν τη συμπεριφορά τους σε κοινωνικές και προσωπικές καταστάσεις και να μπορούν να αρνηθούν οποιαδήποτε ανεπιθύμητη επαφή  (11).

Οι χώρες χρειάζονται στοχοθετημένα προγράμματα σεξουαλικής υγείας, προσαρμοσμένα για την εκπαίδευση  ατόμων με ΝΑ σε κάθε ηλικία, στα σχολεία και στους χώρους εργασίας. Μεταξύ άλλων, το «Βιβλίο των Χωρών» ("The Country paper") παρέχει μια σειρά πληροφοριών που αφορούν κοινές εξελίξεις αλλά  και διαφορές στην Ευρώπη σχετικά με τη σεξουαλική εκπαίδευση.(20).

Οι νέοι σε διάφορες χώρες έχουν εκφράσει τις απόψεις τους σχετικά με το τι είναι σημαντικό για αυτούς αναφορικά με την σεξουαλική εκπαίδευση. Ένα παράδειγμα είναι η «Νορβηγική Ένωση νέων με αναπηρία», η οποία συνέβαλε σε μια έκθεση που εξετάζει τι χρειάζονται για τη σεξουαλική υγεία οι νέοι με αναπηρίες και χρόνιες παθήσεις. Η έκθεση αυτή εξετάζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο οι υγειονομικές υπηρεσίες  συναντούν  και διαχειρίζονται  τους νέους που χρειάζονται υποστήριξη σε θέματα σεξουαλικής υγείας.  Το 2018, η Νορβηγική Ένωση νέων με αναπηρίες κοινοποίησε μια σειρά  μαθημάτων εξ' αποστάσεως  (e-learning courses) τα οποία  χρηματοδοτήθηκαν  από τη Νορβηγική κυβέρνηση. Δείτε την παρακάτω ιστοσελίδα για περισσότερες πληροφορίες (κυρίως στα νορβηγικά):    https://ungefunksjonshemmede.no/politikk/seksualitet/             και https://ungefunksjonshemmede.no/arrangementer/seminar-om-e-laeringsverktoyet-sex-som-funker /.

Στην Ελλάδα οι πηγές και οι πληροφορίες που υπάρχουν επάνω στο θέμα της σεξουαλικής αγωγής για άτομα με αναπηρίες είναι πιο περιορισμένες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ερευνητική εργασία με θέμα  "ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ" που εκπονήθηκε από τον κ. Απτσελή Νικόλαο του Παιδαγωγικού τμήματος Ειδικής Aγωγής του πανεπιστημίου Θεσσαλίας. (21) http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/41206/10536.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Πληροφορίες σχετικά με την οπτική των γονέων των ατόμων με νοητικές αναπηρίες επάνω στο θέμα μπορούμε να βρούμε στην διπλωματική εργασία με θέμα "Σεξουαλικότητα και Σεξουαλική Εκπαίδευση ατόμων με Αυτισμό και Νοητική Υστέρηση: Μία πιλοτική έρευνα σε γονείς" της Μπαρπούδη Ευαγγελίας από το Παν/μιο Μακεδονίας και το Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής. (22) https://www.noesi.gr/sites/default/files/books/BarmpoudiEuangeliaMsc2012.pdf

Περεταίρω ενδεικτικές πηγές με πληροφορίες σε θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι οι παρακάτω:

 Τα «Πρότυπα για την Σεξουαλική Εκπαίδευση στην Ευρώπη» (‘Standards for Sexuality Education in Europe’), (15), τα οποία προτίθενται να συμβάλουν στην καθιέρωση μιας ολιστικής εκπαίδευσης στην  σεξουαλικότητα.  Η ολιστική εκπαίδευση στη σεξουαλικότητα δίνει στα παιδιά και τους νέους αμερόληπτες, επιστημονικά τεκμηριωμένες  πληροφορίες για όλες τις πτυχές της σεξουαλικότητας και ταυτόχρονα τους βοηθά να αναπτύξουν τις δεξιότητες για να ενεργήσουν με βάση αυτές τις πληροφορίες. Έτσι, συμβάλλει στην ανάπτυξη υπεύθυνων, ανοιχτόμυαλων συμπεριφορών και στην οικοδόμηση δίκαιων κοινωνιών (σ.5). Ο πίνακας σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης (σελ. 38-50) σε αυτό το έγγραφο δομείται σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες και περιλαμβάνει οκτώ κύριες θεματικές κατηγορίες. Οι γονείς ή οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επιλέξουν θέματα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ομάδα στην οποία στοχεύουν να απευθυνθούν. Μπορείτε να κατεβάσετε  τα πρότυπα αυτά σε διάφορες γλώσσες εδώ:                                                    https: //www.bzga-whocc.de/en/publications/standards-in-sexuality-education           Δυστυχώς αν και τα πρότυπα αυτά υπάρχουν σε 13 διαφορετικές Ευρωπαϊκές γλώσσες, δεν είναι διαθέσιμα στα ελληνικά. Μπορείτε να τα βρείτε στα Αγγλικά εδώ:   

    https://www.bzga-whocc.de/fileadmin/user_upload/WHO_BZgA_Standards_English.pdf

 Το εγχειρίδιο  «Σεξουαλική εκπαίδευση παιδιών και εφήβων με αναπτυξιακές αναπηρίες», (‘Sexual education for children and adolescents with developmental disabilities’), ( 22), είναι ένα εγχειρίδιο οδηγιών που συνοδεύεται από μια λίστα σχετικών πηγών, το οποίο έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει γονείς και επαγγελματίες οι οποίοι επιθυμούν να υποστηρίξουν ανθρώπους με ΝΑ να εξερευνήσουν τον  εαυτό και τη σεξουαλικότητάς τους. Χρησιμοποιώντας αυτούς τους πόρους, τόσο ο γονέας / επαγγελματίας  όσο και κάποιο μέλος της οικογένειας μπορούν να αποκτήσουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και να προετοιμάσουν το άτομο με ΝΑ το οποίο ενηλικιώνεται να συμμετέχει,  όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητα και με ασφάλεια, στην κοινότητα:  http://ceacw.org/docs/parentworkbook.pdf[vk1] 

Το εγχειρίδιο «Κατάλληλες  σεξουαλικές  συμπεριφορές ανά ηλικία για παιδιά και νέους» (Age appropriate sexual behaviour in children and young people’) (23), απευθύνεται σε οικογένειες, φίλους, δασκάλους και  άλλους επαγγελματίες και περιέχει μαθησιακό υλικό που  παρουσιάζει σεξουαλικές συμπεριφορές που θεωρούνται αναμενόμενες  ανά ηλικία και άλλες οι οποίες φαίνονται να είναι προβληματικές. Σκοπός του βιβλίου είναι α) να καταλάβουμε ποιες σεξουαλικές  συμπεριφορές  είναι ηλικιακά αναμενόμενες, ποιές είναι ανησυχητικές  και ποιες είναι ιδιαίτερα προβληματικές, β) να κατανοήσουμε πότε πρέπει να ανησυχούμε  για τη σεξουαλική  συμπεριφορά ενός παιδιού ή ενός νεαρού ατόμου γ) να κατανοήσουμε σε ποιες περιπτώσεως επιβάλλεται να αναζητήσουμε περεταίρω υποστήριξη από εξειδικευμένους επαγγελματίες και σε ποιούς πρέπει να απευθυνθούμε. https://www.secasa.com.au/assets/Documents/Age-appropriate-behaviours-book.pdf Δείτε επίσης εδώ: https://www.secasa.com.au/assets/Documents/Age-appropriate-behaviours-1.pdf

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

·         Μελέτη περίπτωσης: Άνδρας και γυναίκα που γνωρίζονται μέσω διαδικτύου. Το δικαίωμα στην σεξουαλική εκπαίδευση.  https://www.youtube.com/watch?time_continue=10&v=f_rWw-q8j50 (Βίντεο στα Νορβηγικά με αγγλικούς υπότιτλους)

·         Δείτε αυτήν την αναφορά  (18): https://www.bzga-whocc.de/fileadmin/user_upload/Dokumente/BZgA_IPPFEN_ComprehensiveStudyReport_Online.pdf και βρείτε πληροφορίες για το τι συμβαίνει στη χώρα σας στο θέμα της σεξουαλικής εκπαίδευσης.

·         Πώς θα σχεδιάζατε έναν διάλογο με τον δάσκαλο/υποστηρικτή του παιδιού σας για την σημασία της σεξουαλικής εκπαίδευσης ;

2.5. Βιβλιογραφία

1.  Rettsikkerhet Bufdir 

https://www.bufdir.no/Nedsatt_funksjonsevne/Rettighetene_til_personer_med_utviklingshemming/Rettssikkerhet/

 2.  Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD); 2006. https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html

https://www.regjeringen.no/no/dokumenter/konvensjonen/id724096/

3. Helse- og omsorgsdepartementet (2016).Strategi for seksuell helse - Snakk om det! .     https://www.regjeringen.no/contentassets/284e09615fd04338a817e1160f4b10a7/strategi_seksuell_helse.pdf

4. I NOU 2016:17 «På lik linje»   https://www.regjeringen.no/contentassets/b0baf226586543ada7c530b4482678b8/no/pdfs/nou201620160017000dddpdfs.pdf

5.  Graugaard, C.,(2001). ”Sexleksikon fra Abe til Aarestrup”.  Rosinante forlag, 2001.

6.  International Planned Parenthood Federation. 2008. Sexual rights: an IPPF declaration.

7.  World Health Organization. “Sexual and Reproductive Health: Defining Sexual Health.”

8. Vildalen, S. (2014) seksualitetens betydning for utvikling
 og relasjoner. Oslo: Gyldendal akademisk.

9. Bay- Hansen, J. (2014)  Conversation about sexuality. Sygeplejersken, 2014, Vol.114(9).

10. Gustavsson, A. (1999) Utviklingsstörningens sociala innebörder och förståelseformer. I Magnus Tideman (red) Handikapp, synsätt, principer, perspektiv(47-66) Stocholm: Johansson & Skyttermo Förlag

11. Wolfensberger, W. (1992). A brief introduction to social role valorization. A high order concept for structuring human services. Syracuse, New York: Wolf Wolfensberger. 

12. Hellzen, O., Haugenes, M., & Østby, M. (2018) International Journal of Qualitative Studies on Health and Well-being   Volume 13, 2018 - Issue    https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17482631.2018.1468198

13. SUMO rapporten https://naku.no/sites/default/files/SUMO%20rapport.pdf

14.  Schalock, R. L., et al., (2007) The Renaming of Mental Retardation: Understanding the Change to the Term Intellectual Disability http://edu.hioa.no/SeksuellhelseAnnet/Intellectual%20disability.pdf

15. Tarnai, B &  Wolfe, P. S. (2008). Social Stories for Sexuality Education for Persons with Autism/Pervasive Developmental Disorder

 http://edu.hioa.no/SeksuellhelseAnnet/Social%20stories%20for%20sexuality%20education%20(autism).pdf

16. Clements, Clare & Ezelle, 1995

17.  Norway:  Helse – og omsorgsdepartementet (2016): Snakk om det! Strategi for seksuell helse, 2017 – 2022.   https://www.regjeringen.no/contentassets/284e09615fd04338a817e1160f4b10a7/strategi_seksuell_helse.pdf'

18.  Finland: The action programme for the promotion of sexual and reproductive health in 2014–2020    http://www.julkari.fi/bitstream/handle/10024/136169/TY%C3%962018_18_Promote%2c%20prevent%2c%20influence_WEBk.pdf?sequence=1&isAllowed=y  

19.  WHO_BZgA_Standards_English.pdf  _English.pdf  (The Standards are available for download in the following languages)

20.  South Eastern CASA, Center against sexual assault & family violence. https://www.secasa.com.au/assets/Documents/Age-appropriate-behaviours-1.pdf

21.  Nirje, B. (1985). "The Normalization Principle and Its Human Management Implications".  In R. B. Kugel and W. Wolfenberger (Red). Changing patterens in residential services for the mentally retarded. President`s Committee on Mental Retardation, Washington DC, page 179-195.

62.  WAS http://www.worldsexology.org/resources/declaration-of-sexual-rights/

78. Hva er nedsatt funksjonsnedsettelse Bufdir

79.  Hva er  utviklingshemming  Bufdir

 Bufdir  https://www.bufdir.no/Nedsatt_funksjonsevne/Hva_er_nedsatt_funksjonsevne/Hva_er_utviklingshemming/

Dalen, M. & Ogden T. (2008) Spesialpedagogikk og spesialpedagogiske tiltak. I Ogden, T & Rygvold, A.L. (Red.) Innføring i spesialpedagogikk. (s. 383 – 412) Oslo: Gyldendal Norske Forlag

Doyle, J. (2008) Improving sexual health education for young people with learning disabilities. Paediatric nursing vol 20 no 4, 26 – 28 Hentet fra: file:///D:/moin29051/Documents/HIOA/VSEXO/oppgaveskriving/litteratur%20oppgave/Imp rovingSexualHealthEducationForYoungPeopleWithLearningDisabilities.pdf

Frawley, P. og Wilson, N.J. (2016). Young People with Intellectual Disability Talking About Sexuality Education and Information. Springer science. http://link.springer.com.ezproxy.hioa.no/article/10.1007/s11195-016-9460-x469-484.

Fjeld, W. (2009). Mennesker med utviklingshemning og seksualitet. Hvordan undervise og veilede? 03 Spesialpedagogikk, 28 – 37 https://www.utdanningsnytt.no/globalassets/filer/pdf-avspesialpedagogikk/ 2009/spesialpedagogikk-3-2009.pdf

Funksjonsnedsettelse /Hva er  utviklingshemming Bufdir  https://www.bufdir.no/Nedsatt_funksjonsevne/Hva_er_nedsatt_funksjonsevne/Hva_er_utviklingshemming/

Harader, D.L., Fullwood, Ph.D.L.,Hawthorne, M.S. (2009). Sexuality Among Adolescents with Moderate Disbilities – Promoting Positive Sexual Development. 17-20. Helse- og omsorgsdepartementet. Strategi for seksuell helse (2017 – 2022) https://www.regjeringen.no/contentassets/284e09615fd04338a817e1160f4b10a7/strategi_seks uell_helse.pdf

Nirje, B. (1985). "The Basis and Logic of the Normalization Principle".  Australia and New Zealand Journal of Developmental Disabilities, vol 11, nr. 2.

 Nirje, B. (1970). "The Normalization Principle- Implications and Comments". British Journal of Mental Subnormality. Birmingham page 45-53.

Nordström, B.  Red. (2018) Nationellt kompetenscentrum anhöriga (Nka) 2018:1 Hälsa för barn och unga med flerfunktionsnedsätting ISBN 978-91-87731-52-5

Ogden, T. & Rygvold A.L. (2008) Spesialpedagogisk praksis. I Ogden, T & Rygvold, A.L. (Red.) Innføring i spesialpedagogikk. (s. 15 – 36) Oslo: Gyldendal Norske Forlag

Trankjær, H. (2015) Sexologi Månedsskrift for august 2015.

Zachariassen, P. (2003). Kartlegging av kunnskaper om seksualitet hos mennesker med psykisk utviklingshemning. Tidsskrift for Norsk psykologforening, 40 (2), 102-108.  Hentet fra: http://edu.hioa.no/SeksuellhelseAnnet/Zachariassen%20sin%20artikkel.pdf]

WEB PAGES EXTRA:

• WHO standards  https://www.bzga-whocc.de/en/publications/standards-in-sexuality-education/ 

Pdf of Standards for Sexuality Education in Europe. Se Sexuality education matrix: 

The Standards are available for download in different languages.  

https://www.bzga-whocc.de/fileadmin/user_upload/WHO_BZgA_Standards_English.pdf

-Sexual Development South Eastern CASA, Center against sexual assault & family violence. 

https://www.secasa.com.au/pages/age-appropriate-sexual-behaviour-in-children-and-young-people/

Age appropriate sexual behaviour in children and young people

file:///C:/Users/hlunde/Downloads/ELPIDA%20Seksualundervisning%20i%20Europa/Age-appropriate-behaviours-1.pdf

https://www.secasa.com.au/assets/Documents/Age-appropriate-behaviours-book.pdf

• Report:  Status of sexuality education in Europe and Central Asia

https://www.bzga-whocc.de/en/publications/report-on-sexuality-education-in-europe-and-central-asia-new/

WHO European Region following the publication of two previous separate reports by BZgA and IPPF EN in 2006. Different country profiles https://www.bzga-whocc.de/fileadmin/user_upload/BZgA_Country_Papers_2006.pdf

WHO standards https://www.bzga-whocc.de/en/publications/standards-in-sexuality-education/ 

•  Report: Status of sexuality education in Europe and Central Asia

https://www.bzga-whocc.de/en/publications/report-on-sexuality-education-in-europe-and-central-asia-new/

• The country profiles https://www.bzga-whocc.de/fileadmin/user_upload/BZgA_Country_Papers_2006.pdf

·       
UNESCO https://en.unesco.org/news/urges-comprehensive-approach-sexuality-education

3. Συνεργασίες

Cooperation

Sculpture: G. Vigeland

Όταν μιλάμε για το θέμα της σεξουαλικής υγείας, η αξία της επικοινωνίας μεταξύ παιδιών γονιών αλλά και επαγγελματιών είναι πολύ μεγάλη. Σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να προσφέρει ιδέες για το πως μπορεί αυτή η επικοινωνία να διευκολυνθεί.

Το κεφάλαιο αυτό παρέχει πληροφορίες για μοντέλα παρέμβασης στις περιπτώσεις που άτομα με Νοητικές Αναπηρίες χρειάζονται πληροφορίες / εκπαίδευση επάνω στη σεξουαλικότητα τους και υποστήριξη για να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν.  Τα θέματα τα οποία θα καλυφθούν εδώ είναι τα παρακάτω: 

•           Το μοντέλο  PLISSIT (Permission, LΙmited Information, Specific Suggestions,

             Intensive Therapy) ( Παροχή άδειας, Περιορισμένη πληροφόρηση, Συγκεκριμένες 

             υποδείξεις, Εντατική Θεραπεία)

•           Συνεργασία μεταξύ παιδιών και γονιών

•           Συνεργασία με επαγγελματίες

3.1. Μοντέλο PLISSIT

Fig: The PLISSIT -model (23)

Το μοντέλο PLISSIT (1) παρέχει μια γενική εικόνα του είδους της υποστήριξης που μπορούν να προσφέρουν στα άτομα με ΝΑ οι γονείς  (δύο πρώτα επίπεδα) ή οι επαγγελματίες (τελευταίο επίπεδο) όταν χρειάζονται υποστήριξη για σεξουαλικές επιλογές, πληροφορίες ή θεραπεία. Το μοντέλο παρουσιάζει τα όρια μετά τα οποία απαιτείται εξειδικευμένη γνώση  για την παροχή θεραπείας, π.χ. σε σοβαρά σεξουαλικά προβλήματα. Κοιτάξτε το βίντεο και μάθετε περισσότερα για το μοντέλο PLISSIT.

Βίντεο: Το μοντέλο PLISSIT (στα Νορβηγικά με αγγλικούς υπότιτλους)  (1):

https://www.youtube.com/watch?time_continue=7&v=H2YrtUtLEHQ

 Το μοντέλο επικοινωνίας PLISSIT αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 αλλά χρησιμοποιείται ευρέως μέχρι και σήμερα.  Προσφέρει μια συγκεκριμένη προσέγγιση ώστε να ξεκινήσει και να δομηθεί μια συζήτηση  επί θεμάτων σεξουαλικής υγείας.    Το μοντέλο είναι σχεδιασμένο σε σχήμα πυραμίδας. Το κάτω μέρος της πυραμίδας υποδεικνύει τις περιπτώσεις όπου απαιτούνται λιγότερες εξειδικευμένες γνώσεις για την παροχή υποστήριξης.  

Ακολουθεί μια βασική εξήγηση των επιπέδων προσέγγισης του συγκεκριμένου μοντέλου:

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Σκεφτείτε το παιδί / αδελφό / πελάτη σας ή άλλο άτομο με αναπηρία που γνωρίζετε καλά: Σε ποιο επίπεδο του  μοντέλου PLISSIT πιστεύετε ότι είναι η ανάγκη του για σεξουαλική υποστήριξη;

• Συζητήστε με το παιδί / πελάτη / αδελφό σας για το πώς μπορείτε να τον βοηθήσετε να νοιώσει άνετα  να συζητήσει ευαίσθητα και προσωπικά σεξουαλικά θέματα.

• Συζητήστε με το παιδί / πελάτη / αδελφό σας σχετικά με τις δυνατότητες που υπάρχουν στη χώρα σας για να λάβετε βοήθεια / θεραπείες για σεξουαλικά προβλήματα: Πώς πρέπει να ζητήσουν βοήθεια και πώς θα πρέπει να υποστηρίζονται ;

3.2. Συνεργασία μεταξύ γονιών και παιδιών

Συνεργασία μεταξύ γονιών και παιδιών

Photo: S. Kühle- Hansen

Στο σπίτι, οι γονείς πρέπει να προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα φιλικό  περιβάλλον για τα παιδιά τους γενικά, και ειδικά για τα παιδιά με ΝΑ όπου να συζητούνται με άνεση θέματα σεξουαλική υγείας. Συχνά, οι ίδιοι οι γονείς πρέπει να εκπαιδεύονται για να μιλήσουν για τη σεξουαλικότητα με χαλαρό τρόπο, ως ένα θέμα όπως όλα τα άλλα. Οι περισσότεροι γονείς θα συναντήσουν σεξουαλικές ερωτήσεις και προκλήσεις από τα παιδιά / εφήβους τους σε διάφορες περιόδους της ζωής τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ζητήματα σεξουαλικής υγείας, πράγμα που πρέπει να δεχτούμε και αυτό μπορεί να μας κάνει να φοβόμαστε λιγότερο να μιλήσουμε γι 'αυτό.

Δεν πρέπει να αναμένουμε από τα  άτομα με ΝΑ να είναι απλά παθητικοί παραλήπτες υπηρεσιών και οδηγιών. Οι ίδιοι , όπως όλοι μας, είναι οι ειδικοί για τη ζωή τους. Η υποστήριξη  άλλων ανθρώπων  σημαίνει να εστιάζουμε στις ατομικές ανάγκες και επιθυμίες. Τα άτομα με ΝΑ πρέπει να βιώσουν το σεβασμό της ατομικότητας και  της σεξουαλικής τους. Η πιο σημαντική πτυχή στην παροχή  υποστήριξης  είναι η καλή και εποικοδομητική  επικοινωνία μεταξύ του ατόμου, των γονιών και των επαγγελματιών.

Τα άτομα με ΝΑ πρέπει να έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις  δικές  τους πηγές πληροφόρησης  σε σχέση και σε διάλογο με άλλους. Ο διάλογος μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για τη δημιουργία της καλύτερης δυνατής συνεργασίας μεταξύ παιδιών και γονέων. Η πλήρης ένταξη σε κάθε απόφαση και συζήτηση μπορεί να είναι χρονοβόρα και δύσκολη για όλους, αλλά είναι πολύ σημαντική.

Κάποιοι γονείς διαπιστώνουν ότι τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν πολύ μεγάλες σεξουαλικές παρορμήσεις, οι οποίες μπορεί επίσης να προκαλέσουν προβλήματα στην οικογένεια εν γένει. Έτσι, είναι απαραίτητη μια στενή συνεργασία με τα παιδιά τους  καθώς και με τους συνεργαζόμενους επαγγελματίες.

Conset: W.Fjeld

Είναι ανθρώπινο δικαίωμα να λέμε τη γνώμη μας και να μπορούμε να επηρεάσουμε καταστάσεις που αφορούν τον εαυτό μας, την εικόνα μας, τον ρόλο του φύλου και τη σεξουαλικότητα μας. Η κοινωνική ένταξη μας δίνει την αίσθηση ότι μπορούμε να κάνουμε ενημερωμένες επιλογές και να ενισχύσουμε τις ικανότητές μας. Κοιτάξτε και την ενότητα Ανθρώπινα δικαιώματα. Human rights. 

Τα άτομα με ΝΑ έχουν δικαίωμα να ορίζουν τη ζωή τους. Μπορούν και πρέπει να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων στην καθημερινή τους ζωή. Ο ρόλος των γονέων είναι να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους για να κάνουν τις δικές τους επιλογές. Για μερικούς ανθρώπους με ΝΑ, αυτό μπορεί να ξεκινά με απλές επιλογές, για παράδειγμα, μεταξύ διαφορετικών ποτών, διαφορετικών τροφών, παιχνιδιών κλπ. Για άλλα άτομα μεΝΑ, μπορεί να είναι πιο σύνθετες επιλογές, π.χ. να περάσουν χρόνο με την οικογένεια, τους φίλους ή ένα αγόρι/κορίτσι.

Δεν έχουν όλα τα άτομα μεΝΑ τη δυνατότητα να ελέγχουν  και να προβλέπουν τις συνέπειες των επιλογών και συμπεριφορών τους. (1)  Ωστόσο, δείχνουν με τη συμπεριφορά και τις ενέργειές τους αυτό που θέλουν. Ίσως ο γιος / η κόρη σας να δείχνει σεξουαλική συμπεριφορά, τρίβοντάς τον εαυτό του επάνω σε έπιπλα ή αντικείμενα, πιέζοντας το σώμα του προς το πάτωμα ενώ κάνει περιστρεφόμενες κινήσεις με την κοιλιά. Μια τέτοια συμπεριφορά είναι συνήθως σεξουαλική διέγερση. Διεγείρουν την κοιλιά, το πέος / κλειτορίδα και τις γύρω περιοχές. Όταν αναγνωρίζετε αυτήν την ενέργεια ως σεξουαλική συμπεριφορά, θα πρέπει να καθοδηγήσετε το παιδί σας να κάνει τη διέγερση σε ένα κατάλληλο / ιδιωτικό περιβάλλον. Οι περισσότεροι γονείς δεν θέλουν τα παιδιά τους να εκτελούν τέτοιες πράξεις στο σαλόνι, στην κουζίνα ή στην επίσκεψη σε άλλους ανθρώπους. Ωστόσο, οι περισσότεροι από εμάς μπορούμε να αποδεχτούμε αυτή τη συμπεριφορά όταν το παιδί βρίσκεται στο δικό του υπνοδωμάτιο ή σε άλλο κατάλληλο χώρο.

Εάν, ως γονέας, θέλετε η κόρη / γιος σας να κάνει αυτές τις πράξεις στην κρεβατοκάμαρά του (και όχι στο σαλόνι ή στην κουζίνα), μπορείτε με ήρεμο τρόπο, κάθε φορά που βλέπετε ότι υπάρχει σεξουαλική διέγερση να δείχνετε  μια εικόνα της κρεβατοκάμαρας και να λέτε: "Πήγαινε στο δωμάτιό σου". Τον/την οδηγείτε ήρεμα στο δωμάτιο. Τον/την αφήνετε να καθίσει στο κρεβάτι ή στο πάτωμα. Όταν βλέπετε ότι είναι εντάξει, μπορείτε να βγείτε  ήρεμα από το δωμάτιο. Αφήστε τον / την να μείνει κάποια ώρα στο δωμάτιο μόνος του/μόνη της.

Εάν είναι δύσκολο να καθοδηγήσετε το παιδί σας να πάει στην κρεβατοκάμαρα, μπορεί να προσπαθήσετε να χρησιμοποιήσετε σεξουαλικά βοηθήματα. Να  αγοράσετε έναν δονητή (τριγωνικό, μακρύ ή άλλο) ή μια μπάλα που δονείται και  να τη βάλετε στο υπνοδωμάτιο ή στο συρτάρι δίπλα στο κρεβάτι. Όταν αρχίζει να ερεθίζει τον εαυτό του στον καθιστικό, πάρτε τον δονητή και βάλτε τον στο κρεβάτι ή στο πάτωμα στο υπνοδωμάτιο. Πηγαίνετε στο υπνοδωμάτιο και οδηγήστε τον/την να πάρει τον δονητή ενώ του κρατάτε τον αγκώνα. Αφήστε τον να νιώσει τη δόνηση προς το σώμα ή την κοιλιά (ενώ κρατάτε τον αγκώνα). Αποφύγετε την επαφή μεταξύ του εαυτού σας και του δονητή και των σωμάτων σας, εκτός από το χέρι σας στον αγκώνα. Εάν δείτε ότι το άτομο πιέζει το δονητή στο σώμα ή την κοιλιά του, βγείτε διακριτικά από το δωμάτιο. Αφήστε τον / την μόνο για 15-20 λεπτά, μέχρι να τελειώσει. Πηγαίνετε πίσω στο υπνοδωμάτιο και βάλτε τον δονητή σε ένα σταθερό μέρος.

Μην αφήνετε ποτέ τον δονητή να χρησιμοποιείται στο σαλόνι, στην κουζίνα κ.λπ. αφήστε τους να το χρησιμοποιήσουν μόνο στην κρεβατοκάμαρά τους. Κατά τη διάρκεια των διακοπών, ένα δονούμενο αντικείμενο / δονητής μπορεί να βρίσκεται στις αποσκευές και να χρησιμοποιείται σε κατάλληλο χρόνο και χώρο.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Πώς θα υπερασπίζατε το δικαίωμα όλων, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, να  εκφράζουν τη σεξουαλικότητα τους  σε ένα κατάλληλο περιβάλλον;

• Αν ανακαλύψετε το παιδί σας ή κάποιον άλλο ενήλικα να τρίβει το σώμα του επάνω στο  πάτωμα, σε έπιπλα ή άλλα αντικείμενα,  αναγνωρίζετε αυτή τη συμπεριφορά ως σεξουαλική διέγερση; Πώς θα συμπεριφερθείτε σε μια τέτοια περίπτωση, γιατί; Πιστεύετε ότι αυτός / αυτή θα συνεχίσει ακόμη και αν προσπαθήσετε να το σταματήσετε;

• Μιλήστε με το παιδί σας για το πώς μπορείτε να δημιουργήσετε ένα κλίμα άνεσης και  εμπιστοσύνης  ώστε να συζητήσετε για τη σεξουαλικότητα;

• Μάθετε τι γνωρίζει το παιδί σας σχετικά με σημαντικά σεξουαλικά ζητήματα.

• Μάθετε εάν το παιδί σας θα ήθελε να μιλήσει με έναν επαγγελματία που εργάζεται με τη σεξουαλικότητα.

• Ανατρέξτε στη διεύθυνση http://www.worldsexology.org/resources/declaration-of-sexual-rights/ και ανακαλύψτε ποια είναι η δική σας ευθύνη, ποια είναι η ευθύνη του επαγγελματία και ποια είναι η ευθύνη του παιδιού / αδελφού σας.

3.3. Συνεργασία με επαγγελματίες

Για να εξασφαλίσουν μια ασφαλή σεξουαλική ανάπτυξη, οι γονείς πρέπει να αναπτύξουν σχέσεις συνεργασίας με άλλους επαγγελματίες που σχετίζονται με το παιδί τους και με ειδικούς στη σεξουαλική υγεία. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι  με ΝΑ είναι  οι ίδιοι  οι πλέον ειδικοί για τη ζωή τους και αυτοί που γνωρίζουν καλύτερα τι είδους ενδυνάμωση χρειάζονται. (5).  

 Η πλειοψηφία των ατόμων με ΝΑ έχει την ικανότητα να παίρνουν αποφάσεις ή να συναινούν σε σημαντικά ζητήματα που αφορούν τη ζωή τους ειδικά όταν:

·         Μπορούν να εκφράσουν τις επιθυμίες τους

·         Μπορούν να κατανοήσουν σχετικές πληροφορίες που τους προσφέρονται πριν πάρουν μια απόφαση.

·         Μπορούν να αντιληφθούν τις συνέπειες των πράξεων τους.

·         Μπορούν να ζυγίσουν τα θετικά και τα αρνητικά πριν πάρουν μια απόφαση

·         Μπορούν να αξιολογήσουν σε ποια θέματα είναι ικανοί οι ίδιοι να παίρνουν αποφάσεις (στις περιπτώσεις που δεν είναι ικανοί σε όλα τα θέματα)

 Τα παραπάνω σημεία έχουν επισημανθεί από τον Νορβηγό ψυχολόγο B. Holden (Rehabilitation Centre at Sykehuset innlandet, Norway) (6).

Παραδείγματα συνεργασιών μεταξύ γονιών ατόμων με ΝΑ και επαγγελματιών είναι τα ακόλουθα:  (3):

- Οι επαγγελματίες υγείας ή/και οι κοινωνικοί λειτουργοί των κοινωνικών υπηρεσιών μπορούν  να βοηθήσουν στον συντονισμό των υπηρεσιών για το παιδί και την οικογένεια.

- Ο οικογενειακός γιατρός  μπορεί να είναι σημαντικός συνεργάτης. Μαζί με το άτομο (και τους συγγενείς του), ο οικογενειακός γιατρός  πρέπει να αποφασίσει εάν είναι απαραίτητο να κάνει παραπομπή σε άλλους ειδικούς,  από τους οποίους το άτομο μπορεί να επωφεληθεί για να μιλήσει ή να ζητήσει καθοδήγηση.

- Οι εργαζόμενοι στα Κέντρα Ημέρας ή σε άλλα προγράμματα που παρακολουθεί το παιδί μπορεί να είναι σημαντικός εταίρος όταν πρόκειται να διευκολύνουν εκπαιδευτικές δράσεις για το παιδί και τη σεξουαλικότητα.

- Οι δάσκαλοι είναι φυσικοί συνεργάτες στο σχολείο. Είναι υπεύθυνοι για την παροχή  εκπαιδευτικού υλικού για τη σεξουαλική υγεία προσαρμοσμένου στις εκπαιδευτικές ανάγκες του ατόμου .

- Ορισμένες οικογένειες ενδέχεται να χρειάζονται βοήθεια από επαγγελματίες σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας ή υπηρεσίες παιδικής πρόνοιας.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Ανατρέξτε στην ενότητα "Ανθρώπινα δικαιώματα" και μάθετε περισσότερα σχετικά με τη συγκατάθεση και την αυτοδιάθεση / αυτονομία.

• Ανατρέξτε στην ενότητα "Επικοινωνία" και βρείτε παραδείγματα για το πώς να συνεργαστείτε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας και άλλους επαγγελματίες και χρησιμοποιήστε αυτές τις πληροφορίες σχετικά με τη σεξουαλική υγεία του παιδιού σας.

• Προσπαθήστε να μάθετε με ποιούς μπορείτε να συνεργαστείτε για να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει  συνθήκες ασφαλούς διαβίωσης. (Στην Ευρώπη οι υπηρεσίες αυτές διαφέρουν από χώρα σε χώρα).

Ζωγραφιά: Henriette 13 ετών.

3.4. Βιβλιογραφία

References topic 2

8.  Vildalen, S. (2014) Seksualitetens betydning for utvikling og relasjoner. Oslo: Gyldendal akademisk.

19.  WHO_BZgA_Standards_English.pdf  _English.pdf  (The Standards are available for download in the following languages)

22.  Lemmon and Mizes (2002). Effectiveness of exposure therapy: A case study of posttraumatic stress disorder and mental retardation

23.. Annon, J.: The PLISSIT Model: a proposed conceptual scheme for the behavioural treatment of sexual problems. J. Sex Educ. Ther. 2(1), 1–15 (1976)

24.. Selvbestemmelse og brukermedvirkning Bufdir

https://www.bufdir.no/Nedsatt_funksjonsevne/Rettighetene_til_personer_med_utviklingshemming/Selvbestemmelse_og_brukermedvirkning/

25.  Tveiten, S. (2007).  Den vet best hvor skoen trykker- : om veiledning i empowermentprosessen. Fagbokforlaget Bergen

26.  CRPD konvensjonen

https://www.regjeringen.no/globalassets/upload/bld/sla/funk/konvensjon_web.pdf

27.  Faghefte Hedmark, (2013)

28.  B. Holden, Habiliteringstjenesten I Sykehuset innlandet, Norway. NFSS http://www.nfss.no/foredrag/

29.  IPPF rettigheter

https://www.ippf.org/sites/default/files/ippf_sexual_rights_declaration_pocket_guide_norwegian_0.pdf

30.  Brukermedvirkning 

https://ushtakerhus.files.wordpress.com/2016/09/brukermedvirkning.pdf 

Extra topic 2:

Kramer, J.M., Kramer, J.C., Garcia-Iriarte, E., Hammel, J. (2011). Following Through to the End: The Use of Inclusive Strategies to Analyse and Interpret Data in Participatory Action Research with Individuals with Intellectual Disabilities. Journal of Applied research in Intellectual Disabilities, 24 (3) 

Nind, M. (2014). What is inclusive research? Bloomsbury. 

NOU 2016:17 «På lik linje» https://www.regjeringen.no/contentassets/b0baf226586543ada7c530b4482678b8/no/pdfs/nou201620160017000dddpdfs.pdf

Seksuell helse beskrives i rapporten ”Strategi for seksuell helse” (Helse- og omsorgsdepartementet i 2016). https://www.regjeringen.no/contentassets/284e09615fd04338a817e1160f4b10a7/strategi_seksuell_helse.pdf

Strnadova, Iva & Walmsley, Jan (2017). Peer- reviewed articles on inclusive research: Do co-researchers with intellectual disabilities have a voice? J Appl Res Intellect Disabil. 2018;31:132–141. 

Vildalen, S. (2014) Seksualitetens betydning for utvikling og relasjoner. Oslo: Gyldendal akademisk.

Walmsley, J. and K. Johnson. (2003). Inclusive Research with People with Disabilities: Past, Present and Futures. London, UK: Jessica Kingsley Publishers. 

World Health Organization. “Sexual and Reproductive Health: Defining Sexual Health.”

Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html

Myndighet för delaktighet http://www.mfd.se/

Hjelp - Hvem skal bestemme https://be-ni.no/hefter/hjelp-hvem-skal-bestemme

NINJAKOLL 

Taylor, B. & Davis , S. (2007) The Extended PLISSIT Model for Addressing the Sexual

Wellbeing of Individuals with an Acquired Disability or Chronic Illness

Barstad, B. (2006): ”Seksualitet og utviklingshemming”. Universitetsforlaget. Oslo.

Vildalen, S. (2014) Seksualitetens betydning for utvikling og relasjoner. Oslo: Gyldendal akademisk.

4. Κοινωνικοποίηση και σεξουαλικότητα

Watercolour: G.Dietrichson 

Σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να προσφέρει γνώσεις σχετικά με την σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στην διαδικασία κοινωνικοποίησης και τη σεξουαλικότητα. Οι κύριες ενότητες του κεφαλαίου είναι:

·         Κοινωνικοποίηση

·         Η θεωρία του σεξουαλικού σεναρίου

·         Το αρνητικό σενάριο

4.1. Κοινωνικοποίηση

Η ανθρώπινη σεξουαλικότητα έχει κοινωνική διάσταση από τη στιγμή της γέννησης μέχρι και το θάνατο. Είναι πολλοί οι παράγοντες που την επηρεάζουν, όπως για παράδειγμα η κουλτούρα, η θρησκεία, το νομικό πλαίσιο, οι σεξουαλικές συνήθειες καθώς και γλωσσικές και κοινωνικές κατασκευές. Κάθε άνθρωπος έρχεται στον κόσμο με διαφορετικές καταβολές και διαφορετικές ευκαιρίες ανάπτυξης και αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον του.  

Η σεξουαλικότητα δεν είναι μια στατική έννοια αλλά βρίσκεται σε διαρκή αλληλεπίδραση με την κοινωνική πραγματικότητα. Οι κοινωνικές κατασκευές μεσολαβούν μεταξύ των κοινωνικών και των ατομικών αντιλήψεων για τη σεξουαλικότητα.  Σε αυτή την αλληλεπίδραση το άτομο επηρεάζει την κοινωνική αντίληψη και η κοινωνία της ατομικές αντιλήψεις περί σεξουαλικότητας. Η κουλτούρα επηρεάζει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Ορισμένες ατομικές συμπεριφορές ενισχύονται από το περιρρέον κοινωνικο - πολιτιστικό πλαίσιο και άλλες οι οποίες δεν θεωρούνται αποδεκτές περιορίζονται.  

Για να μπορέσουν να κατανοήσουν καλύτερα την αλληλεπίδραση μεταξύ της ατομικής και της κοινωνικής πραγματικότητας, τα άτομα με ΝΑ και οι γονείς τους είναι καλό να έχουν επίγνωση της σεξουαλικής τους ιστορίας. Έχοντας συλλογιστεί επάνω στην ατομική του σεξουαλική ιστορία, ο κάθε άνθρωπος μπορεί να αξιολογήσει καλύτερα τις θετικές και τις αρνητικές του εμπειρίες σχετικά με το σώμα του, την ταυτότητα του φύλου και γενικά τη σεξουαλικότητα του (1).

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

·         Πηγαίνετε όσο πιο πίσω μπορείτε χρονικά στην ατομική σας σεξουαλική ιστορία. Ποια θετικά και ποια αρνητικά γεγονότα θυμάστε. Ποιες είναι οι πιο ζωντανές αναμνήσεις σας. Γιατί; Τι σημαίνουν αυτά τα γεγονότα του παρελθόντος  για εσάς σήμερα; Πως σας έχουν επηρεάσει ως άτομα;

·         Προσπαθήστε να θυμηθείτε το πρώτο άτομο που σας μίλησε θετικά για τη σεξουαλικότητα.

·         Σκεφθείτε τη γλώσσα χρησιμοποιείτε όταν μιλάτε για τη σεξουαλικότητα. Πιστεύετε ότι το παιδία σας καταλαβαίνει αυτή τη γλώσσα; Αισθάνεστε άνεση και αυτοπεποίθηση όταν μιλάτε; Πιστεύετε ότι βρίσκετε τι κατάλληλες λέξεις να χρησιμοποιήσετε όταν συζητάτε με το παιδί σας για τη σεξουαλικότητα;

4.2. Η θεωρία των σεξουαλικών σεναρίων.

Οι κοινωνιολόγοι William Simon και John H. Gagnon (1986) ανέπτυξαν τη θεωρία των σεξουαλικών σεναρίων στη δεκαετία 1970-80. Η προσέγγιση αυτή δίνει έμφαση στο ρόλο του κοινωνικού και πολιτισμικού πλαισίου για τη διαμόρφωση της σεξουαλικότητας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η σεξουαλικότητα δεν αποτελεί μία εγγενώς σημαντική διάσταση της ανθρώπινης συμπεριφοράς αλλά καθίσταται σημαντική μόνο όταν ορίζεται ως τέτοια από τη συλλογική ζωή ή όταν οι ατομικές εμπειρίες της δίνουν ιδιαίτερη σημασία. Οι Gagnon και Simon υποστήριξαν ότι η σεξουαλική συμπεριφορά δεν απορρέει απλά από την κοινωνικοποίηση σε σεξουαλικούς ρόλους στο πλαίσιο της οικογένειας, αλλά είναι προϊόν μιας πολύ πιο σύνθετης αλληλεπιδραστικής διαδικασίας, ενσωματωμένης στην ιδέα των σεξουαλικών σεναρίων.

4.3. Αρνητικά σεξουαλικά μοτίβα

Φωτογραφία. G. H. Lunde

Μερικοί άνθρωποι με ΝΑ αναπτύσσουν προβληματικές  συμπεριφορές (1: 88). Μερικοί έχουν ψυχικά ή σωματικά προβλήματα. Τα ψυχικά προβλήματα και η κατάθλιψη μπορούν να μειώσουν τις σεξουαλικές λειτουργίες, επειδή οδηγούν συχνά σε λιγότερη πρωτοβουλία και δραστηριότητα. Κάποιοι μπορεί να έχουν ένα γενικά χαμηλό επίπεδο διάθεσης. Οι παρενέργειες των φαρμάκων μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε μειωμένη επιθυμία συμμετοχής σε σεξουαλικές δραστηριότητες. Οι σωματικές βλάβες, η βίαιη κακοποίηση (5), οι χρόνιες ασθένειες, οι διαταραχές του άγχους, τα μυϊκά προβλήματα, ο πόνος του πυελικού εδάφους και οι ανωμαλίες στα γεννητικά όργανα μπορούν όλα να οδηγήσουν σε σεξουαλικά προβλήματα και να επηρεάσουν αρνητικά την ποιότητα ζωής (1).

Τα άτομα με ΝΑ μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στις σχέσεις λόγω γνωστικών, ψυχικών και σωματικών προβλημάτων. Συχνά επίσης παρατηρείται δυσκολία εμπιστοσύνης σε άλλους, δυσκολία στην εμπλοκή και δημιουργία σεξουαλικών σχέσεων και δυσκολία στην εδραίωση στενών σχέσεων. Μερικοί άνθρωποι με ΝΑ έχουν πρόβλημα να κατανοήσουν τη διαφορά μεταξύ ενός φίλου και ενός εραστή. Δυσκολεύονται να καταλάβουν τι μπορούν ή δεν μπορούν να κάνουν με άλλους ανθρώπους. Συχνά αυτό μπορεί να συμβεί επειδή δεν έχουν γνώση των συνεπειών της επιλογής τους. Επίσης συχνά τα άτομα με ΝΑ παρουσιάζουν ανώριμες συμπεριφορές. Κάποιες φορές δυσκολεύονται να πουν όχι και ενίοτε μπορεί να αποτελέσουν θύματα αποπλάνησης και κακοποίησης. Τα τελευταία χρόνια αυτοί οι κίνδυνοι μεγαλώνουν καθώς υπάρχουν απόπειρες αποπλάνησης και μέσω διαδικτύου, τις οποίες τα άτομα με ΝΑ δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν.

Σχετικά με τη νέα τάση του sexting και της αποστολής γυμνών φωτογραφιών πρέπει να αναρωτηθούμε, είναι κοινωνικά αποδεκτές αυτές οι συμπεριφορές, είναι νόμιμες, είναι μέρος μια ς φυσιολογικής διαδικασίας νεανικού φλερτ ή συνιστούν σεξουαλική παρενόχληση ; (7)

Στην παρακάτω ιστοσελίδα μπορείτε να βρείτε μια επισκόπηση του τι θεωρείται ως «συμπεριφορά που αναμένεται από την ηλικία» και τι ως «ανησυχητική συμπεριφορά» από το  κέντρο κατά της σεξουαλικής κακοποίησης και της βίας κατά της οικογένειας (SECASA) (8) . Υπάρχει ένας  πίνακας που καθορίζει εάν μια σεξουαλική συμπεριφορά είναι «κατάλληλη για την ηλικία », «ανησυχητική» ή «πολύ ανησυχητική» στις τέσσερις κατηγορίες ηλικιών 0-4, 5-9, 9-12 και 13-18, καθώς και για άτομα με ΝΑ (8): https://www.secasa.com.au/assets/Documents/Age-appropriate-behaviours-book.pdf

Φωτογραφία: G.H. Lunde

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Ποιος πρέπει να αποφασίσει εάν ένα άτομο με ΝΑ μπορεί να αναπτύξει μια σχέση αγάπης και να έχει σεξουαλικό σύντροφο;

• Συζητήστε με το παιδί  / αδελφό / πελάτη σας και ρωτήστε πόσο σημαντικό είναι για αυτόν/ή  να έχει κάποιον που τον/την γνωρίζει καλά, να ακούει και καταλαβαίνει πώς είναι η ζωή του;  Επίσης, πόσο σημαντική είναι αυτή η σχέση για να μιλήσουν ελεύθερα για σεξουαλικά ζητήματα.

• Συζητήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας σχετικά με την έννοια των νόμιμων και παράνομων σεξουαλικών ενεργειών. Να διευκρινίσετε τις νομικές έννοιες, ποιά είναι τα όρια, ποιες είναι οι εναλλακτικές λύσεις κ.λπ.

5. Τα συναισθήματα και το σώμα

Sculpture: G. Vigeland

Ο σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να μιλήσει για τη σημασία της γνώσης των συναισθημάτων και του σώματος. Στο τέλος αυτού του κεφαλαίου, θα επικεντρωθούμε στην εφηβεία, καθώς και στις σεξουαλικές συμπεριφορές που μπορεί να είναι δύσκολες. Οι προκλητικές συμπεριφορές  βέβαια συχνά ορίζονται από το εκάστοτε πολιτιστικό πλαίσιο. Επομένως, το περιεχόμενο αυτού του κεφαλαίου πρέπει να εξεταστεί σε συνάρτηση με τους πολιτιστικούς και κοινωνικούς κανόνες που είναι αποδεκτοί στη χώρα σας. Τα θέματα για τα οποία μπορείτε να διαβάσετε σε αυτό το κεφάλαιο είναι:

• Τα  συναισθήματα

• Το σώμα

• Το αναπαραγωγικό και σεξουαλικό σύστημα των αντρών

• Το αναπαραγωγικό και σεξουαλικό σύστημα των γυναικών

• Η εφηβεία

• Η εμμηνόρροια

• ο Αυνανισμός

• Μιλώντας και διδάσκοντας για την εφηβεία

• Η προκλητική σεξουαλική συμπεριφορά

5.1. Συναισθήματα

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν συναισθήματα σεξουαλικής φύσης. Η ικανότητα κατανόησης και χειρισμού αυτών των συναισθημάτων ποικίλλει (1). Τα άτομα με ΝΑ πολλές φορές  χρειάζονται βοήθεια για να κατανοήσουν και να περιγράψουν  αυτά τα συναισθήματα.

Κατά την εφηβεία, πολλά συναισθήματα των νέων ξυπνούν. Αλλάζουν σαν άνθρωποι. Όπως και άλλοι, κάποιοι νεαροί με ΝΑ αναπτύσσονται πιο έντονα από ότι νωρίτερα. Ορισμένοι ερωτεύονται, νιώθουν αμηχανία, θυμό και άλλα συναισθήματα. Αντιλαμβάνονται επίσης  ότι το σώμα τους έχει περιοχές, όπου αισθάνονται ωραία να τις αγγίζουν. Όλοι πρέπει να μάθουμε να γνωρίζουμε το σώμα και τα συναισθήματά μας (2).

Οι νέοι ερωτεύονται τα αστέρια της ποπ, τον οδηγό του λεωφορείου ή κάποιο άλλο έφηβο στο σχολείο. Μερικοί σκέφτονται  ένα άλλο άτομο όλη την ώρα. Ένα κορίτσι μπορεί να αρέσει ένα άλλο κορίτσι ή ένα αγόρι σε ένα άλλο αγόρι. Είναι σημαντικό να είστε σε θέση να αναγνωρίζετε και να εκφράζετε τα συναισθήματά σας και να είστε σε θέση να πείτε στους άλλους τι αισθάνεστε. Είναι επίσης σημαντικό να είστε σε θέση να εντοπίσετε τις συναισθηματικές εκφράσεις των άλλων και να αντιλαμβάνεστε τη διαφορά μεταξύ φιλικών και ερωτικών σχέσεων (1).

Είναι πολύ σημαντικό οι νέοι να μάθουν να γνωρίζουν το σώμα και τα συναισθήματά τους. Πολλοί νέοι δεν ξέρουν να ξεχωρίσουν το σωστό από το λάθος γιατί κανείς δεν τους έχει μιλήσει γι 'αυτό. Είναι σημαντικό να μάθουν τα όριά σας, πριν γνωρίσουν κάποιον άλλο ή πριν κάποιος ασκήσει πίεση σε αυτούς  για να κάνουν κάτι που δεν έχουν ξαναζήσει.

Οι γονείς πρέπει να θέσουν τα θεμέλια και να υποστηρίξουν μια φυσιολογική και υγιή σεξουαλική ανάπτυξη με βάση την αυτοεκτίμηση και τον σεβασμό για τον εαυτό και τους άλλους. Αυτό ισχύει είτε υπάρχει αναπηρία είτε όχι. Τα θεμέλια της αυτοπεποίθησης και των σχέσεων με άλλους αναπτύσσονται νωρίς σε ένα παιδί. Για τα άτομα με ΝΑ, η σεξουαλική αφύπνιση μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολη. Το παιδί πρέπει να αισθάνεται θεμελιωδώς ασφαλές και αποδεκτό. Αυτό είναι το πιο σημαντικό για μια υγιή σεξουαλική ανάπτυξη.

Η αλληλεπίδραση μεταξύ γονέων και παιδιών με δυσκολίες ενδέχεται μερικές φορές να είναι γεμάτη ανησυχίες και θλίψη (4). Το να έχετε εσείς οι ίδιοι ως γονείς μια καλή σχέση με το δικό σας σώμα και να αναπτύσσετε καλές σχέσεις είναι μια καλή βάση για περαιτέρω ανάπτυξη. Η εγγύτητα, η τρυφερότητα και η συνεργασία με το περιβάλλον, στο οποίο το παιδί μεγαλώνει  είναι σημαντικοί παράγοντες στα πρώτα στάδια.

Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που παίρνουν μεγάλη σωματική επαφή και ενδιαφέρον γίνονται πιο περίεργα και εξερευνούν το σώμα τους περισσότερο (5). Για τα παιδιά με δυσκολίες, αυτό το πρώιμο ερέθισμα έχει ιδιαίτερη σημασία επειδή συχνά μαθαίνουν με πιο αργούς ρυθμούς και χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να καταλάβουν πώς λειτουργεί το σώμα τους και πώς μπορεί να αποτελέσει πηγή ευχαρίστησης (6).

Ένα παράδειγμα: Άτομα με πολλαπλές αναπηρίες δέχονται μασάζ μία φορά την εβδομάδα. Βίντεο στα Νορβηγικά με αγγλικούς υπότιτλους.

https://www.youtube.com/watch?v=IUBglOW89LA&feature=youtu.be

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ:

• Όλα τα εκπαιδευτικά πλαίσια  πρέπει να προσφέρουν μαθήματα σχετικά με τη σεξουαλική υγεία (7, 8). Μαζί βρίσκουμε την έννοια των λέξεων και την αίσθηση της χρήσης λέξεων «σχετικών με τη σεξουαλική επαφή». Συζητήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας σχετικά με τις παρακάτω ερωτήσεις και σκεφτείτε τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις σε εσάς;

- Τι σημαίνει να είσαι μίζερος ή θορυβώδης, γκρινιάρης, χαρούμενος, θυμωμένος, προσβεβλημένος; Πώς αισθάνεσαι; Έχουν κάποια παραδείγματα;

- Τι σημαίνει να είσαι κακόκεφος και ποια είναι τα «έντονα συναισθήματα»;

- Τι σημαίνει να είσαι ευγενής ή τραχύς; Τι νιώθουν; Έχουν κάποια παραδείγματα;

- Τι είναι φίλος, αγόρι / κορίτσι, εραστής, απιστία, σεξ, λεσβία κ.λπ .;

- Τι είδους συναισθήματα προκαλούνται;

- Τι σημαίνει να φιλήσεις και να αγκαλιάσεις κάποιον;

- Τι σημαίνουν οι όροι εγγύτητα και ζεστασιά;

- Μπορεί κάποιος να έχει μόνο ένα αγόρι/ κορίτσι ή μπορεί να έχει και περισσότερα; Ποιες είναι οι σκέψεις σας / οι σκέψεις των άλλων σχετικά με αυτό το θέμα;

- Τι σας κάνει να αισθάνεστε ντροπή και ενοχή;

- Πώς μπορεί η σεξουαλικότητα να είναι ωραία; Τι είναι τα σεξουαλικά συναισθήματα;

- Τι σημαίνει η συναίνεση;

- Τι σημαίνει "μπερδεμένα συναισθήματα";

• Δείτε το παρακάτω βίντεο και μιλήστε για διαφορετικά συναισθήματα. Μιλήστε για τα συναισθήματα που το παιδί / αδελφός / πελάτης σας πιστεύει  ότι έχει  ή / και προσπαθεί να εκφράσει.

Alfred & Shadow - Μια μικρή ιστορία για τα συναισθήματα. https://www.youtube.com/watch?time_continue=6&v=SJOjpprbfeE (Βίντεο στα αγγλικά με αγγλικούς υπότιτλους)

5.2. Το σώμα

Photo: Stine Kuhle-Hansen

Για τα άτομα με ΝΑ, υπάρχει συχνά μια αναντιστοιχία μεταξύ του επιπέδου σωματικής και γνωστικής ανάπτυξης (9). Αυτό καθιστά δύσκολο για πολλά άτομα να καταλάβουν τι συμβαίνει μέσα τους και γύρω τους. Τα άτομα με ΝΑ πρέπει να καταλάβουν ποια  μέρη του σώματος θεωρούνται ιδιωτικά. Είναι σημαντικό να μαθαίνουν για αυτό από νωρίς, έτσι ώστε να μην υπονομεύονται, αλλά και να προστατεύονται.

Η σεξουαλικότητα των αγοριών συχνά εκφράζεται πιο έντονα από ότι των κοριτσιών. Επομένως, είναι ευκολότερο να την ανακαλύψετε και να την περιγράψετε, σε σύγκριση με τη σεξουαλικότητα των κοριτσιών. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία που έχει να βοηθήσουμε τα κορίτσια γενικά και τα κορίτσια με ΝΑ ειδικά, να κατανοήσουν το σώμα τους και να συνδεθούν με τη σεξουαλικότητα τους.

Τα άτομα με ΝΑ συχνά χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να μάθουν νέες δεξιότητες (11). Ως εκ τούτου, πρέπει να αφιερωθεί επιπλέον χρόνος για τη εκπαίδευση τους σχετικά με το σώμα τους. Είναι χρήσιμο να χρησιμοποιείτε  εικόνες του σώματος. Μιλήστε για διαφορετικά μέρη του σώματος, καθώς και για το πως χρησιμοποιούμε τα διάφορα μέρη του σώματος (12).

Πίνακας  του Schmidt-Rottluff

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Δείτε τις εικόνες του σώματος στις παρακάτω ιστοσελίδες. Υπάρχουν διαφορετικές γλώσσες,  βρείτε αυτή που καταλαβαίνετε και  μιλήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας για αυτό που βλέπετε. Ακούστε τι καταλαβαίνουν και πείτε τους  περισσότερα εάν χρειάζονται επιπλέον εξηγήσεις (7):

- Γυναικείο σώμα:  https://www.zanzu.be/en/themes/womans-body

- Αντρικό σώμα:  https://www.zanzu.be/en/themes/mans-body

5.3. Αντρικό αναπαραγωγικό και σεξουαλικό σύστημα

Η σεξουαλική ανατομία του άνδρα αποτελείται από ένα συνδυασμό οργάνων αναπαραγωγής. Ορισμένα είναι ορατά και άλλα κρυμμένα. Το ορατά περιλαμβάνουν το πέος και το όσχεο, όπου βρίσκονται οι όρχεις και η επιδιδυμίδα. Τα μη ορατά είναι ο προστάτης, η σπερματοδόχος κύστη και ο σπερματικός πόρος του όρχεως.

Η ανατομία του πέους

Βάλανος (κεφαλή του πέους): Η βάλανος περιβάλλεται από λεπτή επιδερμίδα, η οποία περιέχει πάρα πολλές νευρικές απολήξεις και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στο άγγιγμα. 
Χαλινός: Το πιο ευαίσθητο ίσως σημείο του άνδρα δεν είναι παρά ένα κομματάκι δέρμα που συνδέει τη βάλανο με τη ράβδο του πέους.
Η ράβδος του πέους.
Κάθε πέος έχει τη μοναδικότητά του, δηλαδή όταν βρίσκεται σε στύση διαφέρει από τα άλλα σε μέγεθος, σχήμα, χρώμα, μήκος, γωνία στύσης και στο σχήμα της βαλάνου. 

 Το πέος έχει δύο λειτουργίες. Είναι ο αγωγός για την έξοδο των ούρων και το όργανο που εισάγει το σπέρμα στο γυναικείο κόλπο.

Το ανδρικό όργανο αποτελείται από σπογγώδεις ιστούς σε τρεις κυλινδρικές στήλες: δύο στο πίσω μέρος, τα σηραγγώδη σώματα και το σπογγώδες σώμα, το οποίο αρχίζει από χαμηλά και φτάνει στην άκρη του σχηματίζοντας τη βάλανο. Κατά μήκος και στο εσωτερικό του σπογγώδους σώματος βρίσκεται η ουρήθρα, ένας στενός σωλήνας που μεταφέρει σπέρμα και ούρα έξω από το σώμα, μέσα από ένα άνοιγμα στην άκρη της βαλάνου. Στη διάρκεια της στύσης και λίγα λεπτά αργότερα η ουρήθρα συμπιέζεται, ώστε να αποκλείεται η εκροή ούρων. Ολα αυτά καλύπτονται από μυς. Στα σηραγγώδη σώματα και στο σπογγώδες υπάρχει ένα πλούσιο δίκτυο από αιμοφόρα αγγεία και χώρους. Οι τελευταίοι, όταν το πέος χαλαρώνει, αδειάζουν, αλλά στη στύση ξαναγεμίζουν με αίμα και διογκώνονται.

Δραστηριότητες:

Δείτε αυτή τη σελίδα και μιλήστε με το παιδί/αδελφό/πελάτη σας με ΝΑ για τα ορατά σεξουαλικά όργανα.

5.4. Γυναικείο αναπαραγωγικό και σεξουαλικό σύστημα

Picture: painting by E. Munch ‘Madonna’

Τα γυναικεία γεννητικά όργανα αποτελούνται από τα εξωτερικά γεννητικά όργανα που είναι εμφανή στο αντίστοιχο σημείο του σώματός και τα εσωτερικά γεννητικά όργανα, τα οποία βρίσκονται εσωτερικά στο σώμα περίπου κάτω από τον αφαλό.

Α.  Εξωτερικά γεννητικά όργανα

Τα εξωτερικά γεννητικά όργανα ονομάζονται αιδοίο και περιλαμβάνουν: το εφήβαιο, τα μεγάλα και μικρά χείλη, την κλειτορίδα, το στόμιο της ουρήθρας, τους βαρθολινείους αδένες και την είσοδο του κόλπου.

Εφήβαιο (ή όρος της Αφροδίτης): Είναι ένα τριγωνικό  τριχωτό σημείο του δέρματος, στο σημείο που ξεκινούν τα γεννητικά  όργανα. Η τριχοφυΐα ξεκινά να εμφανίζεται στην εφηβεία και ελαττώνεται στην εμμηνόπαυση.

Μεγάλα χείλη του αιδοίου: Είναι πτυχές του δέρματος που  ξεκινούν από το εφηβαίο και φτάνουν στον κόλπο. Συνήθως έχουν μήκος 7-9 εκ. και πάχος 2-4 εκ. Η εξωτερική τους επιφάνεια καλύπτεται από τρίχες και ιδρωτοποιούς αδένες.

Μικρά χείλη του αιδοίου: Βρίσκονται εσωτερικά των μεγάλων χειλέων. Πρόκειται για δερματικές πτυχές με πολυάριθμους σμηγματογόνους αδένες. Διαθέτουν πλούσια αιμάτωση και νεύρωση και έχουν στυτική ικανότητα, δηλαδή μπορεί να διεγερθούν και να αυξήσουν το μέγεθός τους με τον σεξουαλικό ερεθισμό. Τα μικρά χείλη του αιδοίου αναπτύσσονται κατά την εφηβεία και ατροφούν στην εμμηνόπαυση.

Κλειτορίδα: Είναι όργανο αντίστοιχο του ανδρικού πέους. Βρίσκεται μεταξύ των μεγάλων χειλέων και αποτελείται από στυτικό ιστό που σημαίνει ότι διεγείρεται και αυξάνει το μέγεθός της με τον ερεθισμό, και πολυάριθμες απολήξεις αισθητικών νεύρων. Για τον λόγο αυτό η κλειτορίδα παίζει σημαντικό ρόλο στην σεξουαλική διέγερση και στον οργασμό της γυναίκας.

Ουρηθρικό στόμιο: Βρίσκεται πριν τον κόλπο, 1.5-2 εκ. κάτω από την κλειτορίδα και καλύπτεται από τα μικρά χείλη του αιδοίου. Χρησιμεύει για την αποβολή των ούρων από των οργανισμό.

Παραουρηθριαίοι αδένες: Βρίσκονται 1 περίπου εκ. χαμηλότερα από το στόμιο της ουρήθρας και πριν τον κόλπο. Οι αδένες αυτοί εκκρίνουν ένα βλεννώδες υγρό που σκοπό έχει την εφύγρανση του κόλπου.

Είσοδος του κόλπου: Η είσοδος του κόλπου είναι μια εσοχή, στην οποία εισέρχεται το πέος του άντρα κατά την σεξουαλική πράξη. Στην εφηβεία καλύπτεται εσωτερικά από τον παρθενικό υμένα που είναι μία λεπτή μεμβράνη συνδετικού ιστού. Μετά από την πρώτη σεξουαλική επαφή ο υμένας καταστρέφεται και τα υπολείμματά του που μπορεί να περιλαμβάνουν μια μικρή ποσότητα αίματος, ονομάζονται μύρτα. Υπάρχουν βέβαια και κάποιες περιπτώσεις απουσίας εκ γενετής του υμένα, καθώς και ελαστικού παρθενικού υμένα, ο οποίος δεν καταστρέφεται μετά την πρώτη σεξουαλική επαφή.

Βαρθολίνειοι αδένες: Πρόκειται για αδένες που βρίσκονται δεξιά και αριστερά στην είσοδο του κόλπου και έχουν διάμετρο 0.5-1 εκ. Οι αδένες αυτοί ενεργοποιούνται στην διάρκεια της σεξουαλικής επαφής και με το έκκριμά τους εφυγραίνουν τον κόλπο και  διευκολύνουν την είσοδο του πέους. Εκκρίνουν ένα διαυγές και βλεννώδες λευκό υγρό με αλκαλικό pH.

 Β.  Εσωτερικά γεννητικά όργανα

Τα γυναικεία εσωτερικά γεννητικά όργανα αποτελούνται από το εσωτερικό μέρος του κόλπου, την μήτρα, τις δύο σάλπιγγες και τις δύο ωοθήκες.

Κόλπος: Ο κόλπος είναι το γυναικείο όργανο της σεξουαλικής επαφής. Πρόκειται για έναν ινομυώδη σωλήνα με  μήκος περίπου 8 εκ. που ξεκινάει από το αιδοίο εξωτερικά και καταλήγει στον τράχηλο της μήτρας εσωτερικά στα γυναικεία γεννητικά όργανα. Η αρχή του κόλπου και το στόμιό του πριν την έναρξη των σεξουαλικών επαφών καλύπτεται από τον παρθενικό υμένα.

Μήτρα: Η μήτρα είναι ένα μυώδες όργανο που θα μπορούσε να παρομοιαστεί με το σχήμα ενός αχλαδιού, το οποίο βρίσκεται στο τέλος του τραχήλου. Το σχήμα και το μέγεθός της εξαρτάται από την ηλικία και από την ορμονική κατάσταση της γυναίκας.

Ωοθήκες: Στις ωοθήκες παράγονται τα ωάρια, τα οποία πηγαίνουν στην μήτρα για να γονιμοποιηθούν και να δημιουργήσουν το έμβρυο που θα μεγαλώσει μέσα στη μήτρα. Υπάρχουν δύο ωοθήκες στο γυναικείο σώμα, καθώς η φύση έχει προβλέψει εάν υπάρξει κάποιο πρόβλημα στη μία ωοθήκη, να υπάρχει και δεύτερη για την γονιμοποίηση του ανθρώπινου είδους.

Σάλπιγγες: Οι σάλπιγγες είναι ινομυώδεις κύλινδροι, μήκους περίπου 10-12 εκ, οι οποίες ξεκινούν από το πίσω μέρος της μήτρας και φτάνουν στις ωοθήκες. Χρησιμεύουν ως κυλινδρικοί σωλήνες από τους οποίους περνούν τα ωάρια που παράγονται στις ωοθήκες για να φτάσουν στη μήτρα και να μπορέσουν να γονιμοποιηθούν.

Δραστηριότητες:

·         Δείτε αυτές τη σελίδα και μιλήστε με την κόρη/αδελφή/πελάτη σας με ΝΑ για τα εσωτερικά και εξωτερικά σεξουαλικά όργανα. https://www.zanzu.be/en/themes/womans-body (στα αγγλικά).

·         Δείτε τα παρακάτω βίντεο και μετά συζητήστε για αυτά. https://vimeo.com/222111805 (στα γαλλικά με αγγλικούς υπότιτλους)

https://www.youtube.com/watch?v=o2GFR3FYnlY (στα αγγλικά με ελληνικούς υπότιτλους)

https://www.youtube.com/watch?v=rQiXOkgWq5c (στα ελληνικά)

5.5. Εφηβεία

Picture: Painting by E. Munch

Μεταξύ των 6-12 ετών, τα περισσότερα παιδιά συνεχίζουν να εξερευνούν τα σώματα  και τη σεξουαλικότητάς τους. Κοιτάζονται στον καθρέφτη και αρχίζουν να κάνουν μπάνιο μόνα τους.

Πριν από την εφηβεία, υπάρχει μικρή διάκριση μεταξύ των αγοριών και των κοριτσιών. Η εφηβεία, με τις ορμονικές της αλλαγές, αρχίζει συνήθως όταν το παιδί είναι μεταξύ 8 και 15 ετών. Μεταξύ των κοριτσιών, η έναρξη της εφηβείας είναι γενικά μεταξύ 10 και 11 ετών, ενώ  για τα αγόρια μεταξύ 11 και 12 ετών. Το παιδικό σώμα μεταμορφώνεται αργά σε ενήλικο. Η εφηβεία ξεκινά «ξαφνικά» με μια αύξηση των ορμονών που παράγονται, μια αύξηση που θα προκαλέσει πολλά νέα και άγνωστα συναισθήματα στο παιδί.

Οι ορμόνες αρχίζουν να παράγουν χημικές ουσίες που στέλνουν σήματα στο σώμα. Ο εγκέφαλος στέλνει σήματα σε διαφορετικά μέρη του σώματος. Πολλές διαφορετικές ορμόνες παράγονται, μεταξύ των οποίων και οι ορμόνες φύλου. Στο γυναικείο σώμα, τα οιστρογόνα παράγονται στις ωοθήκες. Στο αρσενικό σώμα, η τεστοστερόνη παράγεται στους όρχεις. Αυτές οι ορμόνες στέλνουν σήματα στο σώμα, και ως αποτέλεσμα, ο οργανισμός υφίσταται αλλαγές.

Κατά την εφηβεία, αναπτύσσονται επίσης τα οστά, ο χόνδρος, το λίπος και οι μύες. Μερικοί μεγαλώνουν γρήγορα, άλλοι αργά. Οι νέοι μπορούν να μεγαλώσουν πάνω από 10 εκατοστά σε ένα χρόνο. Τα κορίτσια σταματούν να μεγαλώνουν όταν είναι περίπου 16 ετών. Τα αγόρια σταματούν να μεγαλώνουν όταν είναι περίπου 18 χρονών. Οι μύες των αγοριών διπλασιάζονται στην εφηβεία, ενώ αυτό συμβαίνει σε μικρότερη κλίμακα  στα κορίτσια. Το λίπος στα κορίτσια αυξάνεται στους γοφούς και τα στήθη (2).

5.6. Εμμηνόρροια

Τα νεαρά κορίτσια συχνά ξεκινούν τον κύκλο εμμηνόρροιας  μεταξύ των 9-16 ετών, αλλά για τα περισσότερα κορίτσια αρχίζει όταν είναι 12-14 ετών. Εάν δεν έχουν ξεκινήσει την περίοδο μέχρι την ηλικία των 16-17 ετών, θα πρέπει να επικοινωνήσετε με το γιατρό.

Οι γυναίκες έχουν την εμμηνόρροια, ή την περίοδο τους, μία φορά το μήνα. Ένας κύκλος εμμηνόρροιας διαρκεί συνήθως περίπου 28 ημέρες, αλλά αυτό μπορεί να ποικίλει πολύ από άτομο σε άτομο. Ένας κύκλος αρχίζει την ημέρα που ξεκινά η αιμορραγία, μέχρι την ημέρα πριν από την έναρξη της επόμενης αιμορραγίας. Στη μέση της περιόδου (28 ημέρες), η ωορρηξία συμβαίνει. Το ωάριο περιπλανιέται αργά από την σάλπιγγα στη μήτρα και βγαίνει με το αίμα της εμμηνόρροιας - στην περίπτωση που δεν υπάρχει εγκυμοσύνη. Το στρες και η ψυχική καταπόνηση μπορεί να προκαλέσουν διαταραχές του κύκλου.

Η εμμηνόρροια αποτελείται από αίμα, ωάρια και βλεννογόνο από τη μήτρα. Η ίδια η εμμηνόρροια διαρκεί από 3 έως 7 ημέρες. Το αίμα αλλάζει σε χρώμα και υφή κατά τη διάρκεια της περιόδου. Ξεκινά ανοιχτό κόκκινο και γίνεται πιο σκούρο κόκκινο μέχρι το τέλος της περιόδου. Περίπου 20 έως 80 ml αίματος χάνεται κάθε φορά(40 ml είναι μέσος όρος).

Για την προστασία των ρούχων κατά τη διάρκεια της περιόδου μπορούν να χρησιμοποιηθούν σερβιέτες,  ταμπόν ή ένα ειδικό κύπελλο για την εμμηνόρροια. Το ταμπόν δουλεύει απορροφώντας το αίμα στον κόλπο. Οι σερβιέτες  προστατεύουν το εσώρουχο και απορροφούν το αίμα καθώς φεύγει από το σώμα. Οι πόνοι της εμμηνόρροιας  εμφανίζονται καθώς η μήτρα συσπάται. Εάν το παιδί σας παρουσιάσει πολύ πόνο ή αιμορραγεί υπερβολικά, θα πρέπει να συμβουλευτεί γιατρό. Υπάρχουν χάπια  που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον πόνο ή / και τη μείωση της αιμορραγίας.

Η γυναίκα μπορεί επίσης να πάρει φαρμακευτική αγωγή για να εξαλείψει την περίοδο της για μικρότερες ή μεγαλύτερες περιόδους. Πολλά άτομα με ΝΑ το κάνουν. Τα περισσότερα κορίτσια με ΝΑ δεν πρόκειται να αποκτήσουν παιδιά και για πολλές από αυτές είναι δύσκολο να διατηρήσουν τον εαυτό τους καθαρό κατά την περίοδο της εμμήνου ρύσεως. Δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος που να συνδέεται με τη σεξουαλική επαφή κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως, αλλά συνιστάται να χρησιμοποιείτε προφυλακτικό, καθώς υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος μόλυνσης.

Οι γυναίκες με ΝΑ και αυτές που είναι στο φάσμα του αυτισμού, μπορεί να σοκαριστούν,  αν δεν είναι προετοιμασμένες και δουν ξαφνικά αίμα στα εσώρουχα τους. Πολλοί θα δυσκολευτούν να χρησιμοποιήσουν σερβιέτες. Επομένως, είναι σημαντικό να ξεκινήσετε την εκπαίδευση τους από νωρίς. Είναι καλή ιδέα να ξεκινήσετε  όταν το παιδί είναι ηλικίας 8-10 ετών.

Για τα κορίτσια είναι συνήθως πιο βολικό να φορούν παντελόνια, και να αλλάζουν εσώρουχο  καθημερινά . Δοκιμάστε διάφορα είδη παντελονιών και σερβιετών για να δείτε τι ταιριάζει καλύτερα στο δικό σας παιδί. Εκπαιδεύστε το παιδί σας για το πως θα τοποθετεί και θα αλλάζει σερβιέτα όσο πιο αυτόνομα γίνεται  ή/και για το πως θα ζητάει βοήθεια από τους επαγγελματίες στο σχολείο.  Αναπτύξτε στρατηγικές για το τι πρέπει να κάνει αν ξεκινήσει η εμμηνόρροια ενώ είναι στο σχολείο ή ενώ είναι απασχολημένη συμμετέχοντας σε μια δραστηριότητα αναψυχής.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

·         Δείτε το παρακάτω βίντεο και συζητήστε το με την κόρη/αδελφή/πελάτη σας. (Κορίτσι που αρνείται να χρησιμοποιήσει σερβιέτες κατά τη διάρκεια της περιόδου της) https://www.youtube.com/watch?v=BcyrbiTOzdQ&feature=youtu.be (στα Νορβηγικά με αγγλικούς υπότιτλους)

·         Ποιές είναι οι δυσκολίες που το παιδί σας αντιμετωπίζει κατά τη διάρκεια της περιόδου?

5.7. Αυνανισμός

Picture: painting by Revold

Τα παιδιά γενικά αναπτύσσονται σεξουαλικά μέσω του παιχνιδιού, της περιέργειας και της ανάγκης εξερεύνησης. Ο Langfeldt (5) γράφει ότι όταν τα αγόρια συχνά εκσπερματίζουν για πρώτη φορά  κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού. Τα αγόρια συχνά μοιράζονται ιστορίες σεξουαλικών εμπειριών μεταξύ τους. Τα κορίτσια είναι συνήθως πιο ταραγμένα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ίσως επειδή δεν έχουν ακόμα κατανοήσει τη θηλυκότητα τους. Περαιτέρω, ο Langfeldt γράφει ότι τα αγόρια αυνανίζονται τακτικά. Το κάνουν από έντονη επιθυμία και ηδονή πριν ακόμα ξεκινήσει να  λειτουργεί σωστά η παραγωγή του σπέρματος. Θεωρεί ότι τα αγόρια είναι πιο ανοιχτά μεταξύ τους για το αυνανισμό από τα κορίτσια και ότι συχνά τα κορίτσια μαθαίνουν να αυνανίζονται από ένα αγόρι αργότερα.

Οι περισσότεροι άνθρωποι με ΝΑ έχουν ευχάριστες εμπειρίες με το σώμα τους. Οι άνθρωποι που μιλούν εκ μέρους τους, μπορεί να λένε ότι είναι πιο ευτυχισμένοι χωρίς σεξουαλικές συναντήσεις και ότι οι σεξουαλικές πράξεις μπορεί να είναι «επικίνδυνες» για όσους έχουν ΝΑ.  Ωστόσο δεν υπάρχει καμία γνωστή έρευνα που να υποστηρίζει  μια τέτοια αντίληψη. Οι περισσότεροι άνθρωποι με ΝΑ δείχνουν λιγότερη αναστάτωση εάν τους επιτραπεί να αναπτύξουν τη δική τους σεξουαλικότητα. Κάποιος πρέπει να τους ενθαρρύνει να αγγίζουν το σώμα τους  και να παίζουν με αυτό.

Αρκετοί άνθρωποι με ΝΑ συνηθίζουν να τρίβουν το σώμα τους σε έπιπλα ή αντικείμενα ή να το πιέζουν προς το πάτωμα ενώ κάνουν περιστροφικές κινήσεις με την κοιλιά τους. Μια τέτοια συμπεριφορά είναι συνήθως σεξουαλική διέγερση. Διεγείρουν με αυτό τον τρόπο  το πέος / κλειτορίδα και τις γύρω περιοχές). Οι περισσότεροι το βιώνουν αυτό ως μία ευχάριστη εμπειρία. Ορισμένοι καταφέρνουν να φτάσουν και σε οργασμό, ο οποίος είναι ένα υπέροχο συναίσθημα, αισθητό σε ολόκληρο το σώμα τους. Δεν έχουν όλα τα άτομα με ΝΑ τη μυϊκή δύναμη να τρίβουν την κλειτορίδα ή το πέος τους για να πετύχουν έναν οργασμό. Εάν συμβαίνει αυτό, μπορεί να είναι χρήσιμο να αγοράσετε σεξουαλικά βοηθήματα.

Ένα παράδειγμα ενός κοριτσιού που έμαθε ένα καλύτερο τρόπο να αυτοϊκανοποιείται. https://www.youtube.com/watch?time_continue=9&v=Ov-zV2l8u-M

Από τη στιγμή που θα αποδεχτούμε το τρίψιμο του σώματος στο πάτωμα ή στα έπιπλα ως εκδήλωση σεξουαλικότητας μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το άτομο που εκδηλώνει αυτή τη συμπεριφορά θέλει να τη συνεχίσει. Σε γενικές γραμμές  επιτρέψτε στα άτομα με πολλαπλές και βαριές αναπηρίες να ξαπλώνουν 15-20 λεπτά κάθε βράδυ χωρίς πάνα. Πολλοί άνθρωποι με ΝΑ δεν έχουν πλήρη επίγνωση της σεξουαλικότητας τους αλλά τις περισσότερες φορές μπορούν να μας δείξουν με τη συμπεριφορά τους τι θέλουν.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Εσείς, ως γονέας, πιστεύετε ότι όλοι έχουν σεξουαλικότητα;

• Πιστεύετε ότι όλοι πρέπει να μπορούν να εκφράσουν τη σεξουαλικότητά τους με τον δικό τους τρόπο σε ένα κατάλληλο περιβάλλον;

• Προσπαθήστε να κάνετε ένα σχέδιο για το πώς θα μπορούσατε να διδάξετε τον αυνανισμό στο  παιδί / αδελφό / πελάτη σας

5.8. Συζήτηση και εκπαίδευση για την εφηβεία

Πολλοί γονείς υποτιμούν τη σημασία της συζήτησης και της προετοιμασίας των παιδιών και των εφήβων για τις αλλαγές που θα συμβούν κατά την εφηβεία. Δείτε και την ενότητα "Μετάβαση στην ενηλικίωση"  Transition to adulthood.

Είναι σημαντικό να μιλήσουμε για το σώμα και τα συναισθήματα και το τι θα αλλάξει κατά την εφηβεία. Αυτές οι συζητήσεις  πρέπει να ξεκινούν ενώ το άτομο είναι ακόμα πιο μικρό από την ηλικία των 8-9 ετών. Τα παιδιά και οι έφηβοι που δεν έχουν ποτέ μιλήσει ανοικτά για το σώμα και τα συναισθήματά τους μπορεί να τρομοκρατηθούν με τις μεγάλες αλλαγές που προκύπτουν στο σώμα και τα συναισθήματα  κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Όταν φτάνουν στις ηλικίες των 12 έως 13 ετών, πολλοί νέοι θεωρούν ακόμη πιο ενοχλητικό να μιλούν για την εφηβεία απ' ότι σε μια λίγο νεαρότερη ηλικία.

Συχνά δεν είναι εύκολο να κατανοηθούν οι κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς που αφορούν θέματα σωματικής επαφής και εγγύτητας. Επομένως, είναι σημαντικό να υπάρχουν κάποιες κατευθυντήριες γραμμές από τη στιγμή που τα παιδιά είναι μικρά (11).

Κατά τη διαδικασία μετάβασης από την παιδική στην νεανική ηλικία , τα περισσότερα άτομα συμμετέχουν σε παιχνίδια ρόλων. Τα παιδιά ενεργοποιούνται και μαθαίνουν  μέσω του παιχνιδιού με άλλα παιδιά. Επομένως, είναι σημαντικό και τα παιδιά και οι έφηβοι με ΝΑ να συμμετέχουν στο παιχνίδι με άλλα παιδιά. Οι γονείς ή οι εργαζόμενοι στο σχολείο πρέπει να φροντίζουν ώστε τα παιδιά να συμμετέχουν στο επίπεδο λειτουργικότητας τους. Συχνά τα παιδιά και οι έφηβοι με ΝΑ ξοδεύουν πολύ χρόνο με ενήλικες. Εάν τα παιδιά παίζουν γιατρό με κούκλες, μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί με αυτό το παιχνίδι. Εάν τα παιδιά παίζουν με κούκλες, μπορούμε επίσης να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να αλλάζουν σερβιέτες στις κούκλες (2).

Στα άτομα που δεν αυτοεξυπηρετούνται  και χρειάζονται βοήθεια για την αλλαγή πάνας πρέπει να δείξουμε ευαισθησία και διακριτικότητα όταν τους βοηθάμε. Πρέπει, στο μέτρο του δυνατού, να λαμβάνουν οι ίδιοι  αποφάσεις σχετικά με το σώμα τους. Όλοι πρέπει να σέβονται τα όρια ιδιωτικότητας του ατόμου.

Όταν βοηθάτε τα αγόρια να πλένουν το πέος τους, πρέπει να τους  διδάξετε να τραβήξουν την ακροποσθία και να πλύνουν το εσωτερικό. Κατά τη διάρκεια του μπάνιου τους θα πρέπει να τους αφήνετε χρόνο να είναι μόνοι τους εφόσον μπορούν. Εάν αγγίζουν το σώμα τους κατά τη διάρκεια της ατομικής  φροντίδας ή κατά τη διάρκεια του μπάνιου, οι γονείς δεν θα πρέπει να τους διακόπτουν. Αφήστε τους να αγγίξουν  και να γνωρίσουν το σώμα τους. Μπορείτε να πείτε, "Τώρα βλέπω ότι θέλεις να μείνεις για λίγο μόνος/η ..." Βγείτε από το χώρο εάν μπορείτε και πείτε "Κάλεσε με όταν θέλεις να έρθω και πάλι". Ορίστε κάποιους κανόνες για το πώς το άτομο με ΝΑ μπορεί να είναι μόνο στο μπάνιο για λίγο.

Η εκπαίδευση επάνω στην αυτονόμηση σε θέματα ατομικής υγιεινής και φροντίδας είναι πολύ σημαντική. Υπάρχουν αρκετά καλά προγράμματα εκπαίδευσης σχετικά με αυτό το θέμα (13[vk2] ). Η αυτοεξυπηρέτηση μειώνει και τους κινδύνους κακοποίησης επειδή το άτομο μπορεί να χειριστεί αυτές τις  καταστάσεις ανεξάρτητα.

Oι γονείς και οι εργαζόμενοι θέλουν να αποτρέψουν τη σεξουαλική κακοποίηση. Ένας τρόπος να γίνει αυτό, είναι δώσουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους με ΝΑ να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και τα συναισθήματα των άλλων (2, 11). Το άτομο  με ΝΑ θα πρέπει να μάθει να εκφράζει τα συναισθήματά του και να λέει ένα σαφές «όχι» αν, για παράδειγμα, κάποιος προσπαθήσει να βάλει τα χέρια του κάτω από τα ρούχα του. Οι γονείς πρέπει να εκπαιδεύσουν το παιδί τους να λέει «όχι» με το να σέβονται και οι ίδιοι τις προσωπικές του επιλογές σε καθημερινές δραστηριότητες.

Τα άτομα με ΝΑ έχουν τις ίδιες διαφοροποιήσεις σε σεξουαλικές προτιμήσεις και σεξουαλικούς προσανατολισμούς όπως και ο υπόλοιπος πληθυσμός. Τα περισσότερα άτομα με ΝΑ έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε πληροφορίες και εκπαίδευση που θα τους βοηθήσει να αναπτύξουν μια υγιή σεξουαλικότητα. Τα άτομα με ΝΑ που εκπαιδεύονται από μικρή ηλικία σε θέματα σεξουαλικότητας , έχουν μια καλύτερη βάση για να κάνουν τις σωστές επιλογές για τον εαυτό τους αργότερα και να ενταχθούν καλύτερα στην κοινωνία.

Το να αποκτήσει κάποιος εμπειρία σχετικά με το φιλί, είναι επίσης ένα σημαντικό μέρος της σεξουαλικής ανάπτυξης. Σε  μερικούς αρέσει να φιλάνε απαλά ενώ κάποιοι θέλουν να μάθουν να φιλάνε χρησιμοποιώντας τη γλώσσα τους. Οι άνθρωποι με ΝΑ μπορούν να πάρουν μια ιδέα για το πώς είναι να φιλάς κάποιον στο στόμα ανοίγοντας μια τρύπα σε μια ντομάτα και να ζητώντας από το άτομο να βάλει τη γλώσσα του μέσα περιστρέφοντας την για λίγο. Τα σημάδια από τα φιλιά γίνονται όταν κάποιος φιλάει και ρουφάει ταυτόχρονα. Οι γονείς μπορούν να ενημερώσουν τα παιδιά τους με ΝΑ για αυτά τα θέματα ώστε εκείνα να αντιλαμβάνονται τι συζητούν οι συμμαθητές τους στο σχολείο.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

·         Πώς μπορείτε να προετοιμάσετε το παιδί σας για τις αλλαγές που θα συμβούν κατά την εφηβεία;

Ø  Τα στήθη αναπτύσσονται και αλλάζουν και μπορούν να έχουν διαφορετικά σχήματα. Το στρώμα και η ποσότητα του λίπους στα στήθη θα επηρεάσουν το μέγεθος τους. Η ανάπτυξη των μαστών αρχίζει συχνά με ένα μικρό οίδημα κάτω από τη θηλή. Το χρώμα και το σχήμα των θηλών ποικίλει από γυναίκα σε γυναίκα. Στο στήθος θα αναπτυχθεί ένας αδένας γάλακτος. Ο σκοπός του μαστού είναι να παράγει γάλα για εκείνες τις γυναίκες που αργότερα θα έχουν μωρά.  

Ορισμένες γυναίκες χρησιμοποιούν σουτιέν, ενώ άλλες δεν το κάνουν. Εάν θέλετε το παιδί σας να φοράει σουτιέν αργότερα, είναι σημαντικό να ξεκινήσετε την εκπαίδευση της σε αυτό όταν είναι ακόμα μικρή φορώντας ένα μικρό τοπ καθώς μπορεί να χρειαστεί αρκετός χρόνος για να συνηθίσει να φοράει σουτιέν.

Συζητήστε αυτό το βίντεο με την κόρη / αδελφή / πελάτη σας: σχετικά με τη χρήση σουτιέν

Ø  Κατά τη διάρκεια της εφηβείας συχνά εμφανίζονται σπυράκια (ακμή). Περισσότερος ιδρώτας θα παράγεται στις μασχάλες και στον καβάλο. Ένα μεγάλο μέρος του σώματος καλύπτεται από τρίχες. Η ορμόνη που ονομάζεται τεστοστερόνη αποφασίζει πόσες τρίχες έχουμε. Πιο ορατή είναι η ανάπτυξη τριχών στα χέρια, τα πόδια, στις μασχάλες και στον καβάλο μας. Τα αγόρια αποκτούν μουστάκι, γενειάδα και τριχωτά στήθη. Και τα κορίτσια κάποιες φορές αποκτούν τριχοφυΐα στο άνω χείλος και στο στομάχι τους. Για πολλούς ανθρώπους είναι δύσκολο να καταλάβουμε από πού προέρχονται αυτή η τριχοφυΐα και γιατί μυρίζουν διαφορετικά. Η προσαρμογή στη χρήση αποσμητικού είναι επομένως σημαντική αν θέλετε το παιδί σας να χρησιμοποιήσει αποσμητικό αργότερα.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Συζητήστε το περιεχόμενο αυτού του βίντεο με το παιδί  / αδελφό / πελάτη σας: Ενημερώστε κάποιον για τη χρήση αποσμητικού.

5.9. Προκλητική σεξουαλική συμπεριφορά

Picture: sculpture by G. Vigeland

Ορισμένα άτομα με ΝΑ είναι λιγότερο ικανά να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν νέες καταστάσεις. Μπορεί να τους είναι δύσκολο να διακρίνουν ποιούς πρέπει να φιλήσουν ή ποιους πρέπει να αγκαλιάσουν. Μπορεί να χρειαστεί να τους διδάξουμε αυτά τα πράγματα. Φανταστείτε ένα άτομο στην εφηβεία, με ίδια σεξουαλικά συναισθήματα όπως όλοι οι άλλοι, αλλά το οποίο δεν είναι σε θέση να ελέγξει και να χειριστεί τέτοια συναισθήματα. Το άτομο με ΝΑ μπορεί επίσης να μην έχει τη δυνατότητα να διακρίνει ανάμεσα σε μια αποδεκτή και μία μη αποδεκτή σεξουαλική πρόσκληση (11).

Πολλοί  άνθρωποι με ΝΑ δραστηριοποιούνται στο διαδίκτυο και έχουν περισσότερους από έναν φίλους. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να είναι δύσκολη για τους γονείς, ιδιαίτερα αν ζουν σε μια μικρή πόλη όπου όλοι γνωρίζουν ο ένας τον άλλον. Μπορούν να δεχτούν μια πρόσκληση από κάποιον άλλον χρήστη του διαδικτύου να τον επισκεφθούν στο σπίτι του. Ορισμένοι λαμβάνουν «δώρα» όπως τσιγάρα, κόκα κόλα ή ρούχα. Άλλοι γίνονται χρήστες ναρκωτικών και υπάρχουν περιπτώσεις που εμπλέκονται στην εμπορία ουσιών  με αντάλλαγμα σεξουαλικές επαφές. Κάποιοι θα μολυνθούν από σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες  και κάποιοι μπορεί να αναπτύξουν HIV / AID.

Κάποια άτομα με ΝΑ μπορεί να αυνανίζονται αδιάκριτα και σε δημόσιους χώρους (17, 3). Αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό αν συμβαίνει κοντά σε κέντρα παιδικής μέριμνας ή σε πάρκα ή κοντά σε παιδότοπους. Άλλοι που ζουν μόνοι  τους μπορεί να περπατούν γυμνοί μπροστά στα παράθυρά τους ή να αυνανιστούν μπροστά από ένα παράθυρο από όπου οι γείτονες θα μπορούσαν να τους δουν.

Άλλοι μπορεί να γίνουν σεξουαλικοί παραβάτες επειδή δεν κατανοούν τα όρια μεταξύ των νόμιμων και των παράνομων πράξεων. Συχνά στερούνται εκπαίδευσης στη σεξουαλική υγεία. Δεν έχουν κατανοήσει τα κοινωνικά όρια και έχουν πρόβλημα να καταλάβουν τι είναι "σωστή συμπεριφορά, στη σωστή στιγμή και στο κατάλληλο μέρος".

https://www.youtube.com/watch?v=zsoJ2Tc8v4U&feature=youtu.be

Κάποια άτομα με ΝΑ βασανίζονται από αρνητικές σκέψεις για το σώμα και την ταυτότητά του (14-16). Για να κάνουμε τους ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα για τον εαυτό τους, πρέπει να τους  δείξουμε την ποικιλία των σωμάτων  που υπάρχουν και να μιλάμε θετικά για το πόσο θαυμάσιο είναι το σώμα μας. Αντί να εστιάζουμε στα προβλήματα, πρέπει να επικεντρωθούμε σε λύσεις.

Εάν έχετε μια κόρη ή έναν γιο με ΝΑ, που παρακολουθεί ενεργά πορνογραφία, πρέπει να τον/την καθοδηγήσετε για να βρείτε «καλές» ερωτικές ταινίες για να αντισταθμίσετε τα αρνητικά πρότυπα της βιομηχανίας πορνό. Οι ταινίες της Erica Lust για παράδειγμα μπορεί να είναι κατάλληλες. Δείτε αν εσείς ή κάποιος που εμπιστεύεστε μπορεί να βρει μια ταινία που αναδεικνύει  καλές συμπεριφορές και σχέσεις. Ταινίες που δείχνουν τους ανθρώπους να αγαπούν ο ένας τον άλλον και να κάνουν σεξ σε ασφαλές περιβάλλον. Η εγγύτητα, η τρυφερότητα και οι εκφράσεις του προσώπου μεταξύ δύο ανθρώπων σε μια ταινία πρέπει να έχουν μεγαλύτερη σημασία από τα σεξουαλικά όργανα και τη διείσδυση. Για να αντισταθμιστεί η πορνογραφική κουλτούρα, όλες οι χώρες πρέπει να προσφέρουν σύγχρονη και επαρκή σεξουαλική παιδεία.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Συζητήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας σχετικά με τους κανόνες σωστής χρήσης του διαδικτύου

• Συζητήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας σχετικά με τη σεξουαλική συμπεριφορά, η οποία είναι αποδεκτή και συνήθης στη χώρα / τόπο όπου ζείτε.

• Συζητήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας σχετικά με καταστάσεις που πιστεύουν ότι είναι σεξουαλικές προκλητικές.

5.10. Βιβλιογραφία

1.         Eggen K, Fjeld W, Malmo S, Velle S, Zachariassen P. Utviklingshemming og seksuelle overgrep – forebygging og oppfølging. Hamar: Helse Sør-Øst; 2009. Available from: http://nfss.no/docs/Overgrep_hele.pdf.

2.         Haarstad M, Mathisen A. Undervisningsopplegg: Pubertet og seksualitet Bergen: Helse Bergen, Haukeland universitetssjukehus; 2017 [updated 23.06.2017. Dette undervisningsopplegget er utarbeida for barn og unge med Asperger syndrom og høgtfungerande autisme.]. Available from: https://helse-bergen.no/avdelinger/psykisk-helsevern/psykisk-helsevern-for-barn-og-unge/undervisningsopplegg-pubertet-og-seksualitet.

3.         Nordeman M. Utvecklingsstörning och sexualitet : sexuella behov och uttrycksformer. Stockholm: Carlsson; 1999.

4.         Buttenschøn J. Sexologi : en bog for professionelle og forældre om udviklingshæmmede menneskers sexualitet. Gibraltar: EIBA-Press; 2001.

5.         Langfeldt T. Seksualitetens gleder og sorger : identiteter og uttrykksformer. Bergen: Fagbokforlaget; 2013.

6.         Vildalen S, Langfeldt T. Seksualitetens betydning for utvikling og relasjoner : med utgangspunkt i Thore Langfeldts tenkning og arbeid. Oslo: Gyldendal akademisk; 2014.

7.         Lappegård H. Kropp, Identitet og seksualitet (KIS) Bodø: Nordlandssykehuset;  [Available from: http://helsekompetanse.no/kurs/kropp-identitet-og-seksualitet.

8.         Haga KT, Lindstøl HC. Kropp, Identitet, Seksualitet og Samliv (KISS) på timeplanen for elever med lærevansker og ulike utviklingshemminger2018. Available from: https://www.utdanningsnytt.no/debatt/2018/januar/kropp-identitet-seksualitet-og-samliv-pa-timeplanen-for-elever-med-larevansker-og-ulike-utviklingshemminger/.

9.         Newman K, Helzner J. Charter on Sexual and Reproductive Rights. International Planned Parenthood Federation (IPPF). Journal of women’s health & gender-based medicine. 1999;8(4):459–63.

10.       Oslo Universitetssykehus/Ullevål/Avdeling for nevrohabilitering, Habiliteringstjenesten i Hedmark, Vaksenhabiliteringa i Sogn og Fjordane, Voksenhabiliteringen Finnmark. Etablering av rutiner for forebygging, varsling og oppfølging ved overgrep mot mennesker med psykisk utviklingshemming Oslo2013 [141]. Available from: https://naku.no/sites/default/files/SUMO%20rapport.pdf.

11.       Eggen K, Fjeld W, Malmo S, Zachariassen P. Utviklingshemning og seksuelle overgrep – rettsvern, forebygging og oppfølging. Oslo: Helsedirektoratet & Avdeling for nevrohabilitering, Oslo universitetssykehus; 2014. Available from: https://www.bufdir.no/Global/Utviklinghemning_seksuelle_overgrep_nett.pdf.

12.       ZANZU-My body in words and images: Sensoa / BZgA; 2015 [Available from: https://www.zanzu.be/en.

13.       Foxx RM, Azrin NH. Dry pants: A rapid method of toilet training children. Behaviour Research and Therapy. 1973;11(4):435–42.

14.       Redd Barna. Nettvettsregler Oslo: Redd Barna;  [Available from: https://www.reddbarna.no/vaart-arbeid/barn-i-norge/nettvett/materiell-og-aktiviteter/aktiviteter/nettvettregler.

15.       AIM PROJECT. Assessment Intervention Moving on Manchester: AIM PROJECT; 2000 [Available from: www.aimproject.org.uk.

16.       Betanin BUP-V27. Assessment Intervention Moving-on 2 (AIM2) 2015 [Available from: https://www.rvtsvest.no/ressurs-i-arbeid-med-barn-og-unge-med-problematisk-og-skadelig-seksuell-atferd/.

6. Σεξουαλική κακοποίηση

Σκοπός αυτής της ενότητας είναι η παροχή γνώσεων σχετικά με τους κινδύνους και τα σημάδια της σεξουαλικής κακοποίησης, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο θα την εντοπίσετε και θα την αναφέρετε αν προκύψει. Τα θέματα που μπορείτε να διαβάσετε σε αυτό το κεφάλαιο είναι:

• Ορισμένες εξηγήσεις και συνέπειες

• Είδη κακοποίησης

• Συχνότητα

• Πως να ανακαλύψετε και να αναφέρετε σεξουαλική κακοποίηση

• Θύματα και μακροχρόνιες βλάβες

• Θύτες  με και χωρίς Νοητικές Αναπηρίες

6.1. Ορισμένες εξηγήσεις και συνέπειες

Photo: G. H. Lunde

Φαίνεται ότι η αδυναμία ή η δυσκολία σύναψης σταθερών συντροφικών σχέσεων είναι ένας παράγοντας που συμβάλλει στην ανάπτυξη κακοποιητικών συμπεριφορών. Τέτοια προβλήματα ανάπτυξης σχέσεων μπορεί να προέρχονται από ελλιπή  εκπαίδευση και αδυναμία κατανόησης των κοινωνικών κανόνων. Άλλοι λόγοι μπορεί να είναι η κακή διοίκηση των χώρων που παρέχουν υπηρεσίες σε άτομα με ΝΑ ή η προηγούμενη σωματική / σεξουαλική κακοποίηση. Ένας επιπλέον λόγος μπορεί να είναι η στέρηση, που δημιουργείται όταν κάποιος αδυνατεί να διαχειριστεί τη συναισθηματική του ζωή. Τέλος, οι πολιτισμικές αναφορές παίζουν ρόλο μέσω της εκμάθησης στάσεων που σε κάποιες κουλτούρες νομιμοποιούν τη βία ως μέσο  επίλυση προβλημάτων ή συγκρούσεων.

Φαίνεται επίσης ότι οι ιδέες για την σεξουαλικότητα του άνδρα  ή της γυναίκας και την ετεροφυλοφιλική αλληλεπίδραση παίζουν κάποιο ρόλο. Αυτό συμβαίνει μέσω της δημιουργίας συγκεκριμένων προσδοκιών σχετικά με το φύλο και τους σεξουαλικούς ρόλους των αγοριών και των κοριτσιών και την αδυναμία διάκρισης ανάμεσα στις αποδεκτές και μη αποδεκτές συμπεριφορές στις ετεροφυλόφιλες σχέσεις.

Από νομικής απόψεως, το «σεξουαλικό αδίκημα» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για τον ορισμό των παραβάσεων που αφορούν τη «σεξουαλική δραστηριότητα», τη «σεξουαλική πράξη» και τη «σεξουαλικά προσβλητική συμπεριφορά». Ο ορισμός των συμπεριφορών που θεωρούνται σεξουαλικά αδικήματα δεν είναι αναγκαστικά ο ίδιος σε όλες τις χώρες.

Όταν αποφασίζεται ποινική κύρωση, το επίπεδο σωματικής και ψυχολογικής βλάβης του θύματος  θεωρείται συνήθως σημαντικός παράγοντας.

6.2. Είδη σεξουαλικής κακοποίησης.

Photo: G. H. Lunde

Η σεξουαλικά προσβλητική συμπεριφορά μπορεί να λάβει τη μορφή ενεργειών και λέξεων που απευθύνονται σε κάποιον ή εκτελούνται με την παρουσία κάποιου (π.χ. επιδεικνύοντας τα γεννητικά όργανα σε ένα ανυποψίαστο άτομο ή κακοποιώντας  λεκτικά κάποιον).

Μια σεξουαλική πράξη περιλαμβάνει συμπεριφορές όπως την επαφή με τα γεννητικά όργανα και το στήθος, κάτω ή πάνω από τα ρούχα ή  την παραπλάνηση και  καθοδήγηση σε σεξουαλικές πράξεις. Τέτοιες συμπεριφορές υπόκεινται σε ποινές όταν συμβαίνουν στο δημόσιο χώρο ή όταν απευθύνονται σε κάποιο άτομο το οποίο δεν συναινεί.

Τα άτομα με μέτρια ή ελαφρά ΝΑ έχουν γίνει ολοένα και πιο ικανά να χρησιμοποιούν chat rooms και αντίστοιχες εφαρμογές ανταλλαγής εικόνων και μηνυμάτων σε smartphones. Αυτές οι δραστηριότητες μπορεί να είναι η πηγή  καλών και θετικών εμπειριών. Μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να αισθάνεται ελκυστικό και περιζήτητο. Πολλές φορές όμως τους καθιστούν ευάλωτους σε παραπλάνηση/κακοποίηση ιδιαίτερα όταν επιδιώκουν να γνωρίσουν  νέους «φίλους» (3).  Πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα άτομα με ΝΑ δεν μπορούν πάντα να αντιμετωπίζουν με κριτικό πνεύμα τα ψηφιακά μέσα. Μερικές φορές δυσκολεύονται να καταλάβουν τις συνέπειες των ενεργειών τους. Μερικές φορές δεν είναι σε θέση να δουν τα προειδοποιητικά σημάδια σε μια κατάσταση ενδεχόμενης κακοποίησης (4, 5). Για τους γονείς και τους άλλους βοηθούς, μπορεί να είναι δύσκολο να αναπτύξουν έναν  εποικοδομητικό διάλογο σχετικά με τους κανόνες χρήσης του διαδικτύου. Είναι όμως απαραίτητο να προσφέρετε καλή καθοδήγηση και να δείξετε ενδιαφέρον για να έχετε μια σαφή  εικόνα της κατάστασης.

Τα άτομα με NA είναι επίσης ευάλωτα επειδή συχνά χρειάζονται βοήθεια από άλλους στην ατομική τους υγιεινή και φροντίδα. Καθώς εξαρτώνται από άλλους αισθάνονται πολλές φορές ανίσχυροι  ειδικά σε πλαίσια παροχής φροντίδας τα οποία δεν ακολουθούν τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές για την αυτοδιάθεση και τη συναπόφαση.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Συζητήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας για ευχάριστες και αποδεκτές  σεξουαλικές  συμπεριφορές

• Ανακαλύψτε σε ποιες σελίδες στο διαδίκτυο έχει πρόσβαση το παιδί / αδελφός / πελάτης σας, έχουν πρόσβαση σε ιστοσελίδες που είναι παράνομες στη χώρα σας;

• Ανακαλύψτε ποιοι νόμοι στη χώρα σας περιγράφουν τη σεξουαλική κακοποίηση και ποιες είναι οι συνέπειες της παραβίασης του νόμου.

• Συζητήστε με το παιδί σας για το πώς να προστατεύει τον εαυτό του και για τη σημασία του να σας μιλάει για πράγματα που το προβληματίζουν ή για καταστάσεις στις οποίες αισθάνεται  φοβισμένο.

6.3. Συχνότητα

Οι συνέπειες της σεξουαλικής κακοποίησης σε νεαρή ηλικία μπορεί να είναι πολύ σοβαρές. Η σεξουαλική κακοποίηση συμβαίνει παντού, σε όλες τις χώρες. Ορισμένες χώρες έχουν επαρκή στοιχεία σχετικά με αυτό το ζήτημα, ενώ άλλες δεν διαθέτουν καθόλου στοιχεία σχετικά με τη σεξουαλική κακοποίηση.

Τα τελευταία στοιχεία από τη Νορβηγία εκτιμούν ότι το 5% των γυναικών και το 1% των ανδρών βιάζονται με τη χρήση βίας ή απειλών βλάβης, όπως τα παιδιά. Περισσότερα από τα μισά από αυτά τα άτομα είπαν ότι έχουν βιαστεί επανειλημμένα (5). Οι στατιστικές  στην ίδια χώρα δείχνουν ότι η μέση ηλικία των ανηλίκων που έχουν πέσει θύματα βιασμού είναι τα 14 έτη, με το 14% αυτών των θυμάτων  να βιάζονται πριν συμπληρώσουν τα 10 έτη.

Στη Ελλάδα δεν έχουμε επαρκή στοιχεία σχετικά με το θέμα της κακοποίησης ούτε έχουμε εθνικό κέντρο καταγραφής του φαινομένου . Επίσης δεν υπάρχουν επαρκείς δομές υποστήριξης και φιλοξενίας κακοποιημένων παιδιών.  Εξαιτίας της έλλειψης δομών, τα περισσότερα παιδιά δεν απομακρύνονται από το κακοποιητικό περιβάλλον, αφού οι μοναδικοί χώροι υποδοχής είναι οργανισμοί, όπως το «Χαμόγελο του Παιδιού» και άλλα ιδρύματα, που είναι υπερπλήρεις. Ακολούθως, η ψυχιατρική κάλυψη των παιδιών παραμένει ανύπαρκτη. Το μοναδικό κέντρο που λειτουργεί είναι αυτό του «Χαμόγελου του Παιδιού» στην Αττική, στον δήμο Ζωγράφου.

Το πρόβλημα οξύνεται με τα παιδιά με ΝΑ, καθώς ελλείψει κέντρων υποστήριξης, αυτά συχνά συνεχίζουν να κακοποιούνται έμμεσα ή άμεσα.

Τα στατιστικά στοιχεία που παρουσίασε ο οργανισμός «Το Χαμόγελο του παιδιού»:

Το έτος 2017, η «Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056», έλαβε συνολικά 784 καταγγελίες σοβαρών περιστατικών κακοποίησης παιδιών, εκ των οποίων 98% ανώνυμες και μόνο 2 % επώνυμες.

Οι καταγγελίες αφορούσαν στο σύνολο τους 1.545 παιδιά, εκ των οποίων τα 728 (47%) αγόρια, τα 663 (43%) κορίτσια, ενώ για 154 (10%) παιδιά δεν ήξεραν το φύλο τους.

Το 40% των παιδιών ήταν ηλικίας από 0 έως 6 ετών, ενώ το 48% του συνόλου των παιδιών υφίσταντο σωματική κακοποίηση. Σε ποσοστό 92% θύτες είναι οι γονείς, και οι δύο ή ένας από τους δύο.

«Το Χαμόγελο του Παιδιού» πραγματοποίησε 95 επιτόπιες παρεμβάσεις για 137 παιδιά. Μετά την παρέμβαση και τη διενέργεια κοινωνικής έρευνας, διαπιστώθηκε ότι από τα 137 παιδιά τα 112 (82%) είχαν ανάγκη άμεσης απομάκρυνσης από το οικογενειακό περιβάλλον, τα 14 (10%) υποστηρικτικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών και τα 11 (8%) χρειάζονταν άλλη εξειδικευμένη υπηρεσία.

Από το σύνολο των παιδιών που είχαν ανάγκη απομάκρυνσης από το οικογενειακό περιβάλλον 7 (5%) παιδιά μένουν σε Σπίτια του Οργανισμού.

Στους 9 μήνες λειτουργίας του, «Το Σπίτι του Παιδιού» στήριξε 189 παιδιά, καθώς και τους γονείς ή φροντιστές τους.

Κάποιοι βιασμοί συμβαίνουν μεταξύ νέων που δεν έχουν κατανοήσει τι συνιστά σεξουαλική κακοποίηση και βιασμό (4, 8-11). Μερικές φορές το θύμα δεν συνειδητοποιεί ότι έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση. Οι διεθνείς μελέτες δείχνουν ότι η πλειοψηφία των Επιβλαβών Σεξουαλικών Συμπεριφορών - ΕΣΣ  (Harmful Sexual Behaviours - HSB) γίνεται από αγόρια (90-95%) σε μέση ηλικία 14 ετών. Όταν διαπράττουν την πρώτη τους τέτοια πράξη, τα περισσότερα από αυτά τα αγόρια ζουν μαζί με τους γονείς τους. Συχνά αδέλφια, σχετίζονται ή γνωρίζουν καλά το θύμα. Το θύμα είναι συχνά  ένα νεαρότερο κορίτσι (4, 9, 10, 12).

Τα άτομα με ΝΑ μπορεί επίσης να διαπράξουν κακοποίηση απέναντι σε άλλα άτομα με ΝΑ αλλά και απέναντι σε νεώτερα ή μεγαλύτερα αδέλφια τους (10). Οι νεαροί παραβάτες είναι συχνά αγόρια στην εφηβεία τους και γνωρίζουν ως επί το πλείστον το θύμα τους που είναι μέλος της οικογένειας (9). Τα στοιχεία από μια μεγάλη σχετική  μελέτη στη Μεγάλη Βρετανία δείχνουν ότι το 25% των νέων με Επιβλαβή Σεξουαλική Συμπεριφορά  έχει ένα IQ κάτω από 70. Περίπου το 45% των νέων έχει ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και ένας μεγαλύτερος αριθμός έχει ψυχολογικά προβλήματα  και οικογενειακά ζητήματα (13).

Αν έχετε ένα αγόρι που βρίσκεται στην εφηβεία, συνίσταται να μην κάνει μπάνιο ή να κοιμάται με νεαρότερα αδέλφια του. Σε τέτοιες περιπτώσεις  έχουν προκύψει περιστατικά κακοποίησης διότι το άτομο με ΝΑ δεν καταλάβαινε τι ήταν σωστό  και τι λάθος στην συγκεκριμένη κατάσταση (14).

Η γνώση των κοινωνικών κανόνων και της σεξουαλικότητας μπορεί να αποτρέψει την κακοποίηση . Η  γνώση μας καθιστά ικανούς να αναγνωρίζουμε την κακοποίηση, ποιοί κινδυνεύουν να κακοποιηθούν και τι συνιστά κακοποίηση. Η γνώση των δικαιωμάτων και των ορίων μπορεί να προετοιμάσει ένα άτομο να αναγνωρίσει  επικίνδυνες καταστάσεις. Η γνώση μπορεί να ενδυναμώσει τα άτομα ώστε να το κατανοούν όταν ο ιδιωτικός τους χώρος παραβιάζεται. Οι γονείς και οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να είναι σε θέση να μιλάνε, να διδάσκουν θέματα παρενόχλησης και κακοποίησης και να το κάνουν με τρόπο που να είναι εύκολα κατανοητός από τα άτομα με ΝΑ.  Αν μιλάμε πρώτα για τις  θετικές πτυχές της σεξουαλικότητας,  είναι ευκολότερο να επισημάνουμε στη συνέχεια και τις αρνητικές πτυχές της θέματος. Θυμηθείτε τις συμβουλές που δίνονται στο κεφάλαιο δύο και πέντε σε αυτή την ενότητα.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Βρείτε στατιστικά στοιχεία σεξουαλικής κακοποίησης στη χώρα σας. Αυτά τα στατιστικά στοιχεία διαφέρουν μεταξύ ατόμων με και χωρίς αναπηρία ;

• Συζητήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας σχετικά με την εμφάνιση σεξουαλικής κακοποίησης και τι μπορείτε να κάνετε για να την αποτρέψετε.

• Συζητήστε με άλλους γονείς / αδέλφια / παρόχους υπηρεσιών / εκπαιδευτικούς σχετικά με τη σεξουαλική κακοποίηση στη χώρα σας. Μιλήστε για το πώς μπορείτε να συνεργαστείτε ώστε να την αποτρέψετε.

Photo: G. H. Lunde

6.4. Πως να εντοπίσετε και να αναφέρετε περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης

Photo: G.H.Lunde

Τα παιδιά τα οποία δέχονται ή έχουν δεχτεί σεξουαλική κακοποίηση συνήθως δεν το αποκαλύπτουν είτε γιατί δέχονται απειλές από τα άτομα που τα κακοποιούν σεξουαλικά ότι αν μιλήσουν κάτι κακό θα τους συμβεί (συχνά η απειλή μπορεί να συνοδεύεται και με δωροδοκία με χρήματα, παιχνίδια ή γλυκά), είτε γιατί προβληματίζονται για τις επιπτώσεις που θα έχει αυτό το μυστικό στην οικογένεια και στα ίδια ή κάποιες φορές μπορεί να μη γνωρίζουν ότι έχουν δικαίωμα να πουν όχι και να μιλήσουν.

Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα πιθανά σημάδια που μπορεί να παραπέμπουν σε σεξουαλική κακοποίηση. Να τονίσουμε βέβαια ότι δε μπορούμε να είμαστε βέβαιοι και να μιλάμε για ενδείξεις, ωστόσο εάν παρατηρήσουμε κάποιο από τα παρακάτω θα πρέπει να κινητοποιηθούμε και να το διερευνήσουμε περισσότερο. Ας δούμε όμως ποια είναι αυτά τα σημάδια που μπορεί να παραπέμπουν σε σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση:

Έντονη και συνεχής ενασχόληση με την περιοχή των γεννητικών οργάνων.

Σεξουαλική συμπεριφορά ή γνώση σεξουαλικών θεμάτων που δε συνάδει με την ηλικία του παιδιού.

Κατοχή μεγάλων χρηματικών ποσών, χωρίς το ίδιο το παιδί να μπορεί να δικαιολογήσει που τα έχει βρει.

Φόβος προς συγκεκριμένους ανθρώπους και συγκεκριμένες τοποθεσίες.

Προβλήματα ύπνου, εφιάλτες, τρόμος.

Παλινδρόμηση σε προηγούμενες συμπεριφορές που παραπέμπουν σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια.

Αδικαιολόγητη ευαισθησία ή μώλωπες στη στοματική ή γεννητική περιοχή και ενδεχομένως δυσκολία να καθίσει.

Ντροπή για το σώμα του και αποφυγή να αλλάζει ρούχα μπροστά σε άλλους.

Ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση, όπως έντονη θλίψη/ κατάθλιψη.

Συχνές αναφορές σε ένα καινούριο μεγαλύτερο «φίλο» που του προσφέρει δώρα ή χρήματα.

Διαταραχές διατροφής, χρήση ουσιών, αυτο-τραυματισμοί (κόψιμο, κάψιμο) ή προσπάθεια φυγής να φύγουν από το σπίτι (σε εφήβους).

Τραυματισμοί στη γεννητική περιοχή ή το στήθος που δεν αντιστοιχούν σε  τυχαίο  τραυματισμό.

Εκτός όμως από την αναγνώριση πιθανών σημαδιών, είναι πολύ σημαντικό και χρήσιμο να βοηθήσουμε τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν να γνωρίζουν το σώμα τους, να συζητάμε μαζί τους για θέματα που αφορούν τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική υγεία, ώστε μα κατανοήσουν ότι έχουν το δικαίωμα να αρνηθούν οτιδήποτε μπορεί να τους φέρει σε δύσκολη ή άβολη θέση (όπως άγγιγμα, χάδι). Η δημιουργία μιας σχέσης εμπιστοσύνης με τα παιδιά αποτελεί το κλειδί της καλής επικοινωνίας και πρόληψης ώστε σε μια ανάλογη περίπτωση να νιώσει άνετα να μιλήσει ακόμα και αν αισθάνεται ενοχή.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση, μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Αν θέλετε να καταγγείλετε επώνυμα ή ανώνυμα περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης μπορείτε να καλέσετε την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056»και ο οργανισμός "Το Χαμόγελο του Παιδιού θα προωθήσει την καταγγελία σας στις αρμόδιες Αρχές.

6.5. Θύματα και μακροχρόνιες βλάβες

Τα θύματα κακοποίησης αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους. Αρκετοί  παράγοντες παίζουν ρόλο, όπως πότε και πού συνέβη η κακοποίηση, ποιος την διέπραξε, πόσο συχνά, για πόσο καιρό και σε ποιο πλαίσιο. Μερικοί άνθρωποι είναι πιο ισχυροί και άλλοι πιο ευάλωτοι.

Οι άνθρωποι, που έχουν πέσει θύματα  σεξουαλικής κακοποίησης  μπορεί να συμπεριφέρονται διαφορετικά από πριν. Ορισμένες αλλαγές μπορεί να είναι βραχύβιες, άλλες μπορεί να είναι μακροχρόνιες. Υπάρχουν πολύ μεγάλες διαφορές στις αντιδράσεις. Κάποιο μπορεί να αποζητούν περισσότερη ανθρώπινη επαφή ενώ κάποιοι άλλοι να απομονώνονται . Κάποιοι μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες συγκέντρωσης, άλλοι μπορεί να γίνουν πιο υπερκινητικοί ενώ άλλοι πιο παθητικοί. Κάποιοι ενδέχεται να γίνουν πιο επιθετικοί και κάποιοι άλλοι πιο αυτοκαταστροφικοί, κάποιοι να είναι συνέχεια γελαστοί και άλλοι να είναι συνεχώς λυπημένοι στις κοινωνικές τους συναναστροφές. 

Οι συνέπειες που προκαλούνται από μια κακοποίηση μπορεί να μειωθούν με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, για μερικούς, μπορεί να είναι μόνιμες.

Αμέσως μετά την κακοποίηση, μπορεί να προκύψουν συμπτώματα του συνδρόμου μετατραυματικού στρες (PTSS). Το ΣΜΣ έχει τέσσερα βασικά στοιχεία:

·         Συμπτώματα αποφυγής:

- Αποφυγή συγκεκριμένων περιοχών, θεαμάτων, καταστάσεων και ήχων που υπενθυμίζουν το γεγονός.

- Άγχος, κατάθλιψη, συναισθηματικό μούδιασμα ή ενοχή

● Συμπτώματα επαναβίωσης:

- Ενοχλητικές σκέψεις, εφιάλτες ή αναδρομές στο παρελθόν.

● Συμπτώματα υπερδιέγερσης:

- Θυμός, ευερεθιστότητα και υπερδιέγερση.

- Επιθετική, απερίσκεπτη συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένων των αυτοτραυματισμών.

- Διαταραχές ύπνου.

● Συμπτώματα αρνητικής διάθεσης και σκέψης:

- Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε θεωρούσε απολαυστικές.

- Δυσκολία να θυμάται λεπτομέρειες του οδυνηρού περιστατικού.

- Αλλαγή στις συνήθειες ή στη συμπεριφορά μετά το τραύμα.

 (15).

Η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για τα  άτομα με ΝΑ. Μερικοί αναπτύσσουν Συμπτώματα Μετατραυματικού Στρες, άλλοι μπορεί να χρειαστούν υψηλότερες δόσεις φαρμακευτικής αγωγής  μετά την κακοποίηση (15). Μετά από τρεις μήνες, τα μισά από τα θύματα θα έχουν τα ίδια συμπτώματα. Όσοι έχουν μόνιμα συμπτώματα, χρειάζονται θεραπεία. Μεταξύ των παιδιών που κακοποιούνται, περίπου το 20-44% αυτών δεν έχουν συμπτώματα ή δυσκολίες προσαρμογής στην ενηλικίωση. Είναι μια σύνθετη εικόνα όπου η βλάβη που προκαλείται από κακοποίηση εξαρτάται από διάφορους παράγοντες.

.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ:

•  Σκεφτείτε τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε το παιδί σας / ένα άτομο με ΝΑ να αισθανθεί καλύτερα μετά από κακοποίηση ... Δείτε τον εαυτό σας σε συνεργασία με άλλους επαγγελματίες που παρέχουν επίσης υποστήριξη / θεραπείες.
  

6.6. Θύτες με ή χωρίς Νοητικές Αναπηρίες

Photo: G.H.Lunde

Η σεξουαλικότητα και η σεξουαλική κακοποίηση είναι θέματα για τα οποία συχνά αποφεύγουμε να μιλήσουμε. Εάν η σεξουαλική κακοποίηση διαπράττεται από ένα άτομο με ΝΑ, η πράξη αυτή μπορεί να αποσιωπηθεί (2, 15).

Είναι αδύνατο να κοιτάξετε κάποιον και να πείτε εάν αυτό το πρόσωπο έχει διαπράξει ή θα διαπράξει  σεξουαλική  κακοποίηση. Ένας λόγος που δυσκολεύει τη διαλεύκανση περιπτώσεων κακοποίησης είναι και η  δυσκολία να περιγραφεί ο «τυπικός δράστης». Οι δράστες είναι σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας και μπορούν να έχουν μια τυπική και φυσιολογική κοινωνική συμπεριφορά  (2, 17).

Ανάμεσα στους δράστες περιστατικών κακοποίησης υπάρχουν και άτομα με ΝΑ. Η αντιμετώπιση τους και η θεραπεία πρέπει να λαμβάνει υπ όψιν τις ατομικές τους ιδιαιτερότητες και να είναι προσαρμοσμένη σε αυτές.  

Δεν ωφελεί να περιγράφουμε τους λεκτικά τους θύτες ως τέρατα. Κάτι τέτοιο μειώνει τις πιθανότητες να μιλήσουν οι δράστες για τις πράξεις τους.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:

• Συζητήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας σχετικά με στρατηγικές για την αποφυγή συνάντησης σεξουαλικών παραβατών

• Χρησιμοποιήστε τη φαντασία σας και σκεφτείτε μια συζήτηση με έναν δράστη σεξουαλικής κακοποίησης. Τι θα του λέγατε, πώς θα του εξηγούσατε την βλάβη έχει προκαλέσει;

• Συζητήστε με το παιδί / αδελφό / πελάτη σας για την προσωπική δύναμη που έχει κάθε άτομο με ΝΑ, για να αποφύγει  τους σεξουαλικούς παραβάτες και πώς μπορεί να φροντίσει τον εαυτό τους σε δύσκολες στιγμές

Picture: watercolour by G.Dietrichson

6.7. Βιβλιογραφία

1.         Barne-/ungdoms- og familiedirektoratet. Vold og overgrep mot barn og unge med funksjonsnedsettelser Tønsberg: Barne-, ungdoms,- og familiedirektoratet; 2018 [Available from:https://www.bufdir.no/Nedsatt_funksjonsevne/Vern_mot_overgrep/Vold_og_overgrep_mot_barn_og_unge_med_funksjonsnedsettelser/.

2.         Barstad B. Ingen hemmelighet. Available from: http://www.samordningsradet.no/ingenhemmeligheter1.cfm.

3.         TV-NRK. Kroppen min eier jeg Norway: NRK; 2018 [Norsk animasjonsserie for barn om grenser og seksuelle overgrep. (1:4) Kroppen er din. Mange barn tror voksne kan bestemme alt, at de kan gjøre hva de vil med barns kropp. Det er ikke riktig. For voksne er det forbudt å leke tissen-leker med barn. Men det finnes voksne som vil gjøre nettopp det. Hva kan barn gjøre hvis de treffer en sånn voksen?]. Available from: https://tv.nrk.no/serie/overgrep/sesong/2/episode/2.

4.         Søftestad S, Killén K. Grunnbok i arbeid med seksuelle overgrep mot barn Oslo: Universitetsforlaget; 2018.

5.         Dyb G, Glad KA, Øverlien C. Forebygging av fysiske og seksuelle overgrep mot barn – en kunnskapsoversikt Oslo: Nasjonalt kunnskapssenter om vold og traumatisk stress.; 2009 [

6.         Nordeman M. Utvecklingsstörning och sexualitet : sexuella behov och uttrycksformer. Stockholm: Carlsson; 1999.

7.         University W. Cycling Through Consent. Communications and Public Affairs (MH); 2016. p. 3.45.

8.         Berggrav S, Michelsen L. Den som er med på leken-ungdoms oppfatninger om voldtekt, kjønnsroller og samtykke. Oslo: Pedd Barna; 2015.

9.         Kripos, etterforskningsavdeling T, Voldtektsseksjonen. Voldtekssituasjonen i norge 2015. Oslo: Hustrykkeriet, Kripos; 2016. Available from: https://www.politiet.no/globalassets/04-aktuelt-tall-og-fakta/voldtekt-og-seksuallovbrudd/voldtektssituasjonen-i-norge-2015.pdf.

10.       Birkhaug P, Mæhle M, Nielsen GH, Ingnes EK, Kleive H, Solberg Ø. Unge overgripere ; en kartleggingsundersøkelse i Hordaland. Tidsskrift for Norsk psykologforening. 2005;42(11):987–93.

11.       Oslo Universitetssykehus/Ullevål/Avdeling for nevrohabilitering, Habiliteringstjenesten i Hedmark, Vaksenhabiliteringa i Sogn og Fjordane, Voksenhabiliteringen Finnmark. Etablering av rutiner for forebygging, varsling og oppfølging ved overgrep mot mennesker med psykisk utviklingshemming Oslo2013 [141]. Available from: https://naku.no/sites/default/files/SUMO%20rapport.pdf.

12.       Kripos P. Seksuelle overgrep mot barn under 14 år. Oslo: Hustrykkeriet, Kripos; 2016. Available from: https://www.politiet.no/globalassets/04-aktuelt-tall-og-fakta/voldtekt-og-seksuallovbrudd/seksuelle-overgrep-mot-barn-under-14-ar_web.pdf.

13.       Jensen M, Garbo E, Kleive H, Grov Ø, Hysing M. Gutter i Norge med skadelig seksuell atferd. Tidsskrift for Norsk psykologforening. 2016;53(5):366–75.

14.       Eggen K, Fjeld W, Malmo S, Zachariassen P. Utviklingshemning og seksuelle overgrep – rettsvern, forebygging og oppfølging. Oslo: Helsedirektoratet & Avdeling for nevrohabilitering, Oslo universitetssykehus; 2014. Available from: https://www.bufdir.no/Global/Utviklinghemning_seksuelle_overgrep_nett.pdf.

15.       Fjeld W. Oppfølging og behandling av utviklingshemmede etter seksuelle  overgrep. En kvalitativ studie basert på litteratur og eliteintervju. Malmö: Malmö högskola Hälsa och samhälle; 2013.

16.       Askeland IR, Jensen M, Moen LH. Behandlingstilbudet til barn og unge med problematisk eller skadelig atferd : kunnskap og erfaringer fra de nordiske landene og Storbritannia, forslag til en landsdekkende struktur. Nasjonalt kunnskapssenter om vold og traumatisk stress. 2017;1(2017).

17.       Vildalen S, Langfeldt T. Seksualitetens betydning for utvikling og relasjoner : med utgangspunkt i Thore Langfeldts tenkning og arbeid. Oslo: Gyldendal akademisk; 2014.

18.        Oslo Universitetssykehus/Ullevål/Avdeling for nevrohabilitering, Habiliteringstjenesten i Hedmark, Vaksenhabiliteringa i Sogn og Fjordane, Voksenhabiliteringen Finnmark. Etablering av rutiner for forebygging, varsling og oppfølging ved overgrep mot mennesker med psykisk utviklingshemming Oslo2013 [141]. Available from: https://naku.no/sites/default/files/SUMO%20rapport.pdf.

Additional literature

Child abuse If you think it, report it Department of education [Internet]. Department of education; Available at: https://consult.education.gov.uk/child-protection-safeguarding-and-family-law/working-together-to-safeguard-children-revisions-t/
 
Safeguarding adults and children with disabilities against abuse [Internet]. 2002. Available at: https://book.coe.int/eur/en/integration-of-people-with-disabilities/2414-safeguarding-adults-and-children-with-disabilities-against-abuse.html
 

Coleman E. WAS Declaration Of Sexual Rights: Operationalization Through Standards of Care. The Journal of Sexual Medicine. 2017;14(5):e222–e222.